Shënime nga bodrumi u botua për herë të parë në 1864, në stinën më të errët të karrierës së Dostojevkit. Ndër të parat romane të autorit, është si doracak i krejt filozofisë së tij dhe njëherësh vepra që u priu romaneve të mëdha të mëvonshme, si Idioti, Krim dhe ndëshkim, e vëllezërit Karamazov. “në shënime nga bodrumi , prapa historisë së një neuroze mund të rindërtohet lehtë historia e shndërimit të neurozës vetë në roman. Hyrja e gjatë por jo e tejzgjatur, psikiko-ideologjike e veprës, e cila i qëndron si premisë ngjarjes së pjesës së dytë, rrëfen në fakt një tjetër histori, atë të artistit në luftë të vazhdueshme me subjektin e tij. Si Pirandello te gjashtë personazhe në kërkim të autorit Dostojevski na rrëfen se misteri i vërtëtë nuk qëndron tek protagonisti aq sa tek autori...” shkruan Moravia në një parathënie kushtuar librit

Pra, çfarë njeriu jeni? Më shpejt - filloni, rrëfemëni historinë tuaj. - Historinë! - thirra unë i trembur, -" historinë! Kush ju tha se unë kam një histori timen? Unë nuk kam histori... - Po si keni jetuar kur nuk keni histori? - ma preu fjalën duke qeshur. - Krejt pa asnjë histori kam jetuar, të asnjë trajte. Jetoja, siç thuhet nga anët tona, krejt i ndarë nga tufa, pra fare fillikat... I vetëm, i vetëm fare... E kuptoni se çfarë nënkupton i vetëm fare? - Po si vallë, krejt i vetëm? Pra, ju kurrë nuk keni parë ndokënd? -Oh jo, për të parë, kam parë - e megjithatë jam i vetëm. - Po ju nuk fjalosni, vallë, me asnjë? - Në kuptimin e ngushtë, me asnjë. - Po kush jeni ju, shpjegohuni! - Heshtni dhe dëgjoni. Para së gjithash, po vë një kusht: mos ma prisni fjalën, përndryshe, besoj se do të ngatërrohem. Pra, dëgjoni urtë.

Në të vërtetë, isha gati t'i hidhesha. Nuk mund te përmbahesha më. Ai më jepte përshtypjen e një zvarraniku, të një merimange të stërmadhe që kisha aq shumë dëshirë ta shtypja.... Kënaqej me talljet që më bënte, luante me mua si macja me miun, duke menduar se unë isha i tëri nën pushtetin e tij. Mua më dukej (e kuptoja këtë), se ai kishte gjetur njëfarë kënaqësie, një tundim në poshtërsinë e vet, në këtë paturpësi, në këtë cinizëm, pas të cilit fshihte prej meje, në fund të fundit, maskën e vet. Ai donte të kënaqej me habinë time, me tmerrin tim. Ai më përbuzte dhe tallej me mua. E kisha parandier që në fillim se e gjithë kjo kishte një qëllim të caktuar, por unë isha në kushte të tilla që më duhej ta dëgjoja deri në fund. Kjo ishte në interes të Natashës dhe unë duhej të isha i vendosur në gjithçka dhe t'i duroja të gjitha, sepse ato çaste mund të ishin vendimtare.

Nëse do të mëkatosh vetë dhe do të pikëllohesh deri në vdekje për mëkatet e tua apo për ndonjë mëkat të rastësishëm, atëherë gëzohu për tjetrin, gëzohu për të drejtin, për atë që s’ka bërë mëkate. Nëse njerëzit keqbërës do të të mbushin me hidhërim e urrejtje të pakapërcyeshme, me ngasjen për tvu hakmarrë ndaj tyre - mbyte këtë ndjesi; nisu menjëherë të kërkosh vuajtje, sikur edhe ti të jesh fajtor për keqbërësit Pranoji ato vuajtje dhe duro - zemra jote do të paqtohet dhe do të kuptosh që edhe ti je fajtor, sepse mund t’ua kishe ndriçuar mendjen keqbërësve, por nuk e ke bërë. Përndryshe, me dritën tënde do tvua kishe ndriçuar rrugën dhe ata nuk do të kishin bërë vepra keqbërëse. Nëse përpiqesh që me dritën tënde t’i ndihmosh njerëzit, por ata as kështu nuk do të shpëtojnë -mbahu fort dhe mos dysho në forcën e dritës qiellore; beso pa u lëkundur - nëse ata nuk shpëtuan tani, do të shpëtojnë më vonë. Nëse përsëri ata s’do të shpëtojnë - bijtë e tyre do të shpëtojnë, sepse drita jote nuk vdes as pas vdekjes tënde.

Nëse do të mëkatosh vetë dhe do të pikëllohesh deri në vdekje për mëkatet e tua apo për ndonjë mëkat të rastësishëm, atëherë gëzohu për tjetrin, gëzohu për të drejtin, për atë që s’ka bërë mëkate. Nëse njerëzit keqbërës do të të mbushin me hidhërim e urrejtje të pakapërcyeshme, me ngasjen për tvu hakmarrë ndaj tyre - mbyte këtë ndjesi; nisu menjëherë të kërkosh vuajtje, sikur edhe ti të jesh fajtor për keqbërësit Pranoji ato vuajtje dhe duro - zemra jote do të paqtohet dhe do të kuptosh që edhe ti je fajtor, sepse mund t’ua kishe ndriçuar mendjen keqbërësve, por nuk e ke bërë. Përndryshe, me dritën tënde do tvua kishe ndriçuar rrugën dhe ata nuk do të kishin bërë vepra keqbërëse. Nëse përpiqesh që me dritën tënde t’i ndihmosh njerëzit, por ata as kështu nuk do të shpëtojnë -mbahu fort dhe mos dysho në forcën e dritës qiellore; beso pa u lëkundur - nëse ata nuk shpëtuan tani, do të shpëtojnë më vonë. Nëse përsëri ata s’do të shpëtojnë - bijtë e tyre do të shpëtojnë, sepse drita jote nuk vdes as pas vdekjes tënde.

Maskarai me të vërtetë luan shumë ndyrë. Unë madje nuk jam kundër mendimit se këtu te tavolina bëhen vjedhje nga më të zakonshmet. Kruperët që janë ulur në të dy skajet e tavolinës ndjekin shumat e parave që vihen dhe lajnë hesapet, ka tmerrësisht shumë punë. Ja dhe një maskara! Shumica janë francezë. Megjithatë, unë këtu vëzhgoj dhe vrojtoj jo që të përshkruaj ruletën; unë përshtatem për veten time që të di si të sillem në të ardhmen. Vura re, për shembull, se nuk ka gjë më të zakonshme kur nga prapa tavolinës zgjatet papritur një dorë dhe i merr për vete ato që keni fituar ju. Nis grindja, shpesh edhe britma, dhe - ju lutem, gjeni dëshmitarë që të vërtetoni përunjësisht se shuma e vënë është juaja!

Fjodor Mihajlloviç Dostojevski lindi në Moskë në vitin 1821 dhe vdiq në Petërburg në 1881. Është padyshim ndër shkrimtarët më të mëdhenj jo vetëm në Rusi, por edhe në botë. Kryeveprat e tij letrare si: "Krim dhe Ndëshkim", "Idioti", "Demoni", "Vëllezërit Karamazov" etj., mbeten edhe sot e kësaj dite ndër librat më të lexuar. Jeta e shkrimtarit të madh ka patur mjaft luhatje. Fillimisht u dënua me vdekje për shkak të ideve të tij përparimtare, por më pas u fal dhe u internua në Siberi. Mbas kthimit të tij, shëndetlig dhe i mbytur në borxhe, arriti të gjente tek vuajtjet e tij materialin për krijime realiste që karakterizohen nga analizat e thella psikologjike. Libri "Njerëz të varfër", është libri i parë i autorit ku menjëherë spikati forca e thellë depërtuese në psikologjinë e personazheve.

Në romanin “Shënime nga "shtëpia e të vdekurve"”, një kryevepër edhe e letërsisë botërore, zbulohet bota e brendshme e personazheve, duke bërë një analize të hollë psikanalitike dhe vërtet me një letërsi të madhe. Në mënyrë të habitshme bëhet përshkrimi artistik i gjërave të thjeshta, të jetës së përditshme, zbulohen karakteret e mëdha duke shpalosur lodhjen, urinë, vdekjet, ushqimin e tmerrshëm, gjendjen mendore, por edhe humorin e hollë, ironinë therëse, përçudnimin e karakterit. Dostojevski në këtë roman ka gjetur "çelësin" e duhur për të bërë ndarjen përfundimtare nga një letërsi vanitoze dhe e vetëkënaqur. Libri ka një parathënie të gjatë nga esteti Akademik Alfred Uçi; pasthënia nga i madhi Stefan Cvajg - fragment nga biografia letrare e Dostojevskit; dhe një shtojcë nga Xh. Lleshi për përkthyesin Jorgji Doksani.

Ky është romani në të cilin mishërohen, në trajtën më të plotë, parimet krijuese të Dostojevskit dhe ku zotimi i çuditshëm i subjektit arrin lulëzimin e vërtetë.

“Vëllezërit Karamazov”, është një roman pasionant filozofik që hyn thellë në debatet etike si Zoti, vullnetit i lirë, dhe morali. Romani është një dramë shpirtërore dhe betejë morale në lidhje me: besimin, dyshimin dhe arsyen, i vendosur në një Rusi që po përkrah modernizmin.

“Vëllezërit Karamazov”, është një roman pasionant filozofik që hyn thellë në debatet etike si Zoti, vullnetit i lirë, dhe morali. Romani është një dramë shpirtërore dhe betejë morale në lidhje me: besimin, dyshimin dhe arsyen, i vendosur në një Rusi që po përkrah modernizmin. Dostojevski e krijoi romanin në qytetin Staraja në Rusi, që është gjithashtu edhe vendi ku zhvillohen ngjarjet kryesore të romanit. Që nga botimi i parë, kjo vepër ka qenë e respektuar në të gjithë botën nga intelektualë të ndryshme si Sigmund Freud, Albert Einstein, Ludwig Wittgenstein, Martin Heidegger, Cormac McCarthy dhe Kurt Vonnegut dhe është cilësuar si një prej arritjeve supreme në letërsi.

“Njerëz të varfër” është një novelë e ndërtuar në mënyrë të veçantë: një ngjarje e rrëfyer si një seri letrash mes personazheve. Makar Dievushkin Alexievitch është një shkrimtar mediokër, Barbara Dobroselova Alexievna punon si rrobaqepëse. Të dy përballen çdo ditë me të gjitha format e poshtërimit të shoqërisë ndaj të varfërve. Këta njerëz nuk respektohen nga askush. Ata janë shumë të varfër për t’u martuar, por dashuria e tyre është aq e dëlirë, sa e bën lexuesin të derdhë lot. Kur ky libër u botua për herë të parë, kritiku i njohur rus Belinski tha se Dostojevski do të bëhej një gjigant i letërsisë. Dhe sigurisht që kishte të drejtë... “Ëndrra e xhaxhait” është një novelë e shkurtër, të cilën autori e shkroi shtatë vjet para se të shkruante “Krim dhe ndëshkim”. Në këtë novelë, një nënë ambicioze, Maria Alexandrovna Moskalyova, përpiqet të martojë vajzën e saj 23-vjeçare Zina me të moshuarin Princin K., një i afërm i cili po kalon në qytetin ku jeton familja. Vajza, pas shumë përpjekjesh, pranon të martohet me plakun, i cili nga ana e tij lumturohet që do të bëjë të vetin një bukuri si ajo.

Romani "I panjohuri" ka një subjekt të thjeshtë dhe për më tepër që perceptohet lehtë nga masa e lexuesve. Duket si një shaka, nga ato të rrugës, por menjëherë merret kthesa dhe gjithçka pajiset me energji, ecën shpejt, me dinamizëm dhe nganjëherë me egërsi. Autori nuk qëndron asnjanës dhe as indiferent. Ai merr pjesë dhe, pa dukjen e asnjërit prej personazheve, ecën përpara në vizatimin e përsosur që u bën karaktereve. Herë kemi idil, herë të tjera "vrapime" të çmendura, grindje të përsosura, lidhje dhe prishje fijesh të dyshimta. I panjohuri ynë i madh siç hyn dhe del nga faqet e romanit, duke u bërë një pasqyrë e gjallë e shoqërisë në të cilën jeton... Romani lexohet me një frymë.

Një libër tërësisht politik, “Djajtë” është një lloj testamenti i jetës në Rusinë perandorake të fundit të shekullit XIX. Me shkëlqimin e revolucionit demokratik në Rusi, nisën të lindin edhe ideologji të ndryshme. Dostojevski i sheh me sy kritik edhe idealistët liberalë, duke i portretizuar idetë e tyre si demoniake, edhe absurditetin e konservatorëve për t’u përballur me pasojat sociale. Libri ka pesë personazhe kryesore ideologjike: Verkhovensky, Shatov, Stavrogin, Stepan Trofimovich dhe Kirilov. Nëpërmjet filozofive të tyre, Dostojevski përshkruan kaosin politik të shekullit XIX. Ngjarjet zhvillohen në një ambient provincial, në fillim në pronën e Stepan Trofimovich Verkhovensky dhe Varvara Stavrogina. Djali i e Stepan është një revolucionar i cili përpiqet të organizojë një aleancë revolucionarësh në zonë. Ai e konsideron Nikolain, djalin e Varvarës, si person kyç në planin e tij, pasi ky i fundit nuk ka simpati për njerëzit në përgjithësi. I frymëzuar nga një ngjarje e vërtetë e një vrasjeje politike, Dostojevski e shkroi “Djajtë” si një mënyrë për të thënë gjithçka mbi plagën e materializmit që infektoi vendin e tij.

Unë mendoj kështu: kur qesh një njeri, nuk shihet dot me sy! Se të qeshurit ia bën më të theksuar vulgaritetin njeriut, i theksohet diçka poshtëruese, ndonëse vetë personi as që dyshon ndonjëherë për këtë. Se as këtë s'e dimë: çfarë shpreh fytyra jonë kur flemë? Dikujt i shpreh mençuri, një tjetri i shpreh banalitet, deri idiotësi, një i tretë kur fle, duket qesharak. Nuk di nga se vjen; ajo që desha të them është se si në rastin e parë, ashtu edhe në të dytin personi nuk di asgjë. Ka shumë që nuk dinë të qeshin, ndonëse këtu dija s'para hyn në punë; të qeshurit është dhunti, s'ke si e rregullon. Diçka edhe e arrin, duke i mposhtur brenda vetes instinktet e këqija, por fare pak. Shumëkush e tregon veten si në pëllëmbë të dorës kur qesh. Kurse mua deri edhe e qeshura e mençur më është e pështirë. Them se kërkesa e parë për të qenë e qeshura ashtu ashtu si duhet, është të qenit i sinqertë. Po ku e gjen atë te njerëzit? Të qeshurit e sinqertë parashikon mposhtjen e ligësisë, po pse e lehtë është kjo? Ndaj dhe jo rrallë njerëzit qeshin me ligësi. Kur shoqërohet nga sinqeriteti dhe privohet nga ligësia, të qeshurit del i gëzueshem, i ëmbel, por ku e gjen gëzimin dhe ëmbëlsinë ndër njerëzit? Se të qenit i gëzuar është tipari më i shquar i njeriut! Por ndodh edhe kështu: orvatesh dhe jo pak të zbërthesh një karakter dhe s'ia arrin dot, mjafton që njeriu të qeshë, dhe karakteri i tij të hapet si në pëllëmbë të dorës. Kuptohet, kur të qeshurit është i sinqertë. Njeriu di të qeshë me zemërmirësi vetëm atëherë, kur ka zhvillim ngjarjesh lumturuese. Nuk e kam fjalën për nivelin e zhvillimit mendor të njeriut, po flas për shpalosjen e karakterit të tij përmes të qeshurit, për tërësinë e vetive si njeri. As heshtja, as të qarët, as të folurit, as të emocionuarit nga veprimet fisnike të të tjerëve nuk arrijnë dot ta tregojnë njeriun aq sa e tregon të qeshurit. Qesh mirë, domethëne, është i mirë! Në iu rëntë në sy qoftë edhe një gram marrëzie në të qeshurit e tjetrit, dijeni, ky njeri s'e ka të theksuar dinjitetin vetjak. Qoftë edhe kjo: dikush prej natyre është tejet i komunikueshëm, por ju duket disi banal e deri i lëshuar në sjelljen me njerëzit, dijeni se është natyrë vulgare; në rast se ju bie në sy në sjelljen e tij diçka fisnike, dijeni se o shtiret, o e ka të huazuar nga të tjerët. Ky njeri me kalimin e kohës ka për të ndryshuar për keq! Një i tillë mund të kapet pas "të dobishmes", por ciniken do ta flakë pa pikën e keqardhjes, ashtu si këmbejnë njëra – tjetrën edhe shkulmet rinore, frelëshuara të të qeshurit të tij të ngazëllyer.