Nuk kisha qëllim të parë t'ju tregoja historinë time apo të brezit tim në kohën e diktaturës komuniste, por të ndriçoja ato ndjesi e mendime të fshehta, që i mbajmë në zonat e errëta të qenies sonë që nga fëmijëria. Përjetova të njejtën ndjesi të fuqishme, si atëherë kur shkrova dhe publikova poemën "Vrima". Pikërisht këtë çlirim të mrekullueshëm energjie mbushur me dhimbje e lumturi, dua ta ndaj me ju, të dashur lexues.

Romani "Banka e Ankesave", ashtu si shumica e romaneve të Zija Çelës, vjen si një alegori e fuqishme, ku shkrihen kontekste dhe referenca të vështira të realitetit jetësor. E këto gjithnjë të shprehura me groteskun e mbindërtuar mjeshtërisht nga autori, duke lënë te lexuesi shijen e këndshme të përjetimit artistik të një rrëfimi pavetor universal. Sipas këtij leximi, të gjithë në këtë botë jemi pjesë e një mekanizmi tragjikisht të kurdisur nga një forcë supreme, e cila nuk ndalet kurrë, duke ushtruar mbi ne vullnet sipëror, qoftë ai pushtet që na keqpërdor brutalisht, qoftë fat që na nëpërkemb pamëshirshëm.

I riu JC, një intelektual shqiptar në fillim të dekadës së fundit të shekullit që shkoi, e shikon Europën e Perëndimit dy herë brenda pak kohe: në fillim si vizitor pune dhe më pas si refugjat. Situatat janë të ndryshme, ndërsa përplasja kulturore vazhdon e njëjtë. Hoteli i stacionit të trenit ku JC strehohet, prej nga merr titullin romani, tashmë pret dhe mban refugjatë lindorë, me pasigurine e destinacioneve të ardhshme të tyre, si trenat në binarë.

Leximi i një romani pa një vijë të njëtrajtshme rrëfirni është i lodhshëm, sepse këndonjësi përtestar kërkon që ta ketë një fillim të qartë, një mes të ngjeshur dhe një fund të sqarueshëm. Por, autori real i këtij tregimi të gjati refuzon kategorikisht që të shkruaj për këtë lexues që ka kërkesa që çdo gjë në një krijim artistik të jetë e ndërlidhur, çdo gjë të jetë e sqarueshme, hallkat e rrëfimit të jenë të ndërlidhura zinxhirshëm mes vete, dhe romani të ndërtohet dhe të funksionojë si një mekanizëm i patëmetë.

Të rrallë janë poetët e shqipes, të cilët e shohin botën me një shqetësim kaq të rafinuar, me një ndjeshmëri që shpesh-herë kap paroksizmin dhe që kanë me Vdekjen një afëri kaq të natyrshme. Nga kjo afëri ngjizen imazhe poetike drithërues dhe me nje fuqi të rrallë. Bjemë ndesh me një harmoni të epërme, ku ngjyra, tingulli dhe kuptimi i fjalës rrjedhin njëherësh dhe mbeten të paharrueshme.

Në këtë vëllim janë përfshirë poezitë shqip që autori i ka shkruar në Itali dhe i ka botuar të përkthyera në italisht (nga ai vetë) në librat "La manutenzione delle maschere" dhe "The Vanishing Twin", si edhe poezi të tjera botuar në shtypin italian, por ka edhe tekste të pabotuara. "The Italian Job": titulli nënkupton një punë të kryer jo nën dritën e diellit, një aferë të pisët, do të thoshim.

Një grua e re sfidon vdekjen në përballje me një sëmundje të rëndë gjymtuese për feminilitetin e saj. Sfidon edhe dashurinë ku kish lidhur shpresën për jetën, që e braktis në çastet më të vështira. Në luftën për mbijetesë arrin të mbahet fort pas fillit të matriarkave të gjakut, fillit të gjakut të nënës, që shkon gjer në fund të kohërave. Një amazonë luftëtare përballet me gjymtimin e feminilitetit të saj për të manovruar Harkun e Pathyeshmërisë të prijëses. Ajo përleshet trup më trup me dashurinë, të cilën nuk e pranon, por qe ia imponojnë perënditë.

"... Gjithçka në Gjithësi, bota e gjallë dhe ajo e sendët,është ndërtuar me nisje nga thërmijëza elementare të ndërthurura në një mënyrë apo një tjetër. Dukuritë natyrore që lindin e zhvillohen diku, në sajë të kushteve të veçanta të krijuara, mund të zhvillohen fare mirë edhe diku gjetiu, në rast se edhe aty krijohen të njëjtat kushte... gjithë bota tokësore (e gjallë dhe jo e gjallë) lundron bashkë me Tokën mes «detrave» e «oqeaneve» kozmike të Galak-tikë's, madje bashkë me Galaktikën lundron edhe me tutje, mes Gjithësisë së pafundme. Njeriu, pra, është një udhëtar i përjetshëm kozmik me një anije kozmike natyrore të quajtur Tokë...".

Ai vërtet qe bërë pak i çuditshem ato ditë, po a nuk ishte bërë e çuditshme edhe ajo? Nëse ai nervozohej kur i kërkohej mendimi për diçka, e njëjta gjë i ndodhte asaj. Dhe, sikur të mos mjaftonin të gjitha këto, kishte vëne re, apo ndoshta kështu i qe dukur, se gjatë ditëve të fundit Iliri s'po tregohej me të i vëmëndshem dhe i dashur si me parë. Mos nuk i pëlqen që po martohemi? mendoi me tmerr, duke kaluar vështrimin rrëshqitazi në pasqyrën që kishte përballë, si të donte të gjente në fytyrën e saj shkakun. Sytë e saj të mëdhenj e vështruan me habi nga pasqyra. Vërtetë që ishte dobësuar pak nga provimet, por në përgjithësi, ishte ajo që kishte qënë gjithmonë.

Përmbledhja e poezive "#LiJria~a(f.),, është një eksplorim poetik i konceptit të lirisë në botën postfaktuale. Me pikënisje nga thurrje digjitale të kohës, ku liria është zgjedhje, Shqiptar Oseku i ndjek lakimet e kësaj fjale nëper trajta dhe gjini të gjuhës. Ky kërkim introspektiv i tij i flet edhe lexuesit, pse disa zgjedhje janë të shkruara me një ngjyrë m të qëndrueshme.

Bujtina e Tiranës është një vend ku fillon çdo gjë: intriga, dashuri të fshehta dhe takime fatale. Faqet e këtij romani tregojnë se fati është gjithmonë i zellshëm në thurjen e ekzistencës së gjithsecilit edhe në momentet kur gjithçka duket sikur e braktis veten në mërzinë e ditëve të palëvizshme. Protagonisti i kësaj historie gjendet në një situatë në dukje paqësore, por me kalimin e ditëve ai do të zbulojë se është pjesë e një mekanizmi më të madh, të cilit nuk do të jetë në gjendje t'ia kuptojë as përmasat dhe as qellimet. Por në një moment ai do te gjejë rrugën e humbur dhe do të kthehet te rrënjët.

Fituese e "Fondit për mbështetjen letrare të të rinjve" nga QKLL E tëre" poezia e Nuries është në thelb dashuri, një dashuri që e shumfishon veten. Madje edhe zgjatimet e inatit e protestës ndaj mendësisë "maçiste", ndaj fatthënës kursimtare kundruall gruas, s'janë veçse prodhime të një dashurie elementare, të një dashurie që e sheh me keqardhje botën e dalë boje e që vjen si grumbullim i vjetër, i brezit të gjyshes, i brezit të nënës, e madje edhe i vetë subjektit lirik, kësaj çupëline që duhet të ketë qenë e rritur përpara se të zvogëlohej.

Dhe lëviz ushtria. Marshojnë këmbët andej nga tregon Mbreti. Zhvendosen kurmet e regjura, duke ndjekur shenjat e fshehta që prijësi i padukshëm ka lënë kudo në rrugë, në sheshe, në vitrina, në ekrane.

Libri Zbulimi i Zef Pplumit e portreton Zef Pllumin shkrimtar, dmth poet e tregimtar, madje skenarist, pasi që ai është kurorëzuar si figura më e madhe dëshmuese e shekullit tonë, një figurë e madhe morale e një misionar i pashoq.

Romani tetralogjik i Agron Tufës "Ngjizja e papërlyeme" është një sagë rrëqethëse e shoqërisë shqiptare në fillim të viteve '60, fill pas prishjes me BRSS-në, që nis me zhburrnimin e bashkëshortëve shqiptarë, te cilët Partia i detyroi të ndajnë gratë e tyre ruse dhe të prishnin familjet e krijuara me to. Nis keshtu izolimi, lufta e klasave dhe projekti i skllavërimit të plotë të individit. Në qendër të tetralogjisë është fati tragjik i aktores së re, Ljuba Borisovna, se cilës i pushkatojnë të shoqin inxhinier-gjeolog: ai ka shkruar një roman autobiografik "armiqësor", dorëshkrimin e të cilit Ljuba e gatuan dhe e ha në kushtet e një tronditjeje të madhe dhe prej te cilit, paradoksalisht, mbetet shtatzëne.

Mehmet Kraja është shkrimtar i temave të rënda dhe i subjekteve interesante, që gjithmonë shndërrohen në histori të mrekullueshme, madje edhe atëherë kur ato histori nuk kanë përfundim të lumtur. "Liria ime" nuk është shkruar si roman traditional, por duke herë një thyerje të fortë të zhanrit dhe, duke shkelur vise të panjohura të imagjinatës, arrin të ndërlidhë persosmërisht rrëfime të dhembshme nga njerëz te ndryshëm, të cilët nuk kanë asgjë të përbashkët me njeri-tjetrin, përveç fatit të keq që i përndjek në palumturinë" e tyre.

Në fund të viteve tetëdhjetë dhe në fillim të viteve nëntëdhjetë, kur shumica e shkrimtarëve shqiptarë përfshihen nga dilemat e kthesës së madhe, Zija Çelën e gjejmë ta ketë shpallur tashmë programin e tij letrar. Atë nuk e huton tranzicioni i rrëmujshëm. I çliruar nga shtrëngesat e realizmit socialist, ai do te realizojë ciklin e parë te romaneve të rëndësishme (Gjaku i dallëndyshes, Gjysma e Xhokondës dhe Banketi i hijeve), me të cilat do të bëhet model i frymës së re në prozën shqipe.