...i rilexuar sot, rreth pesëdhjetë vjet mbasi është shkruar, ky roman godet në një shënjëstër shumë gjerë, të pakufizuar as në hapësirë as në kohë. Ashtu si uniciteti i së keqes të viteve tridhjetë që tani vihet në diskutim nga ripërtëritja e ligjërimeve dhe urrejtjes që dukeshin të harruara përgjithnjë, ashtu dhe ai që duhet të ishte një denoncim i zjarrtë kundër përbindëshit të diktaturës komuniste, sot mund të rilexohet si një manual psikolkogjie i diktatorit, dhe funksionimit të makinës totalitare - frikë, paranojë, gënjeshtër, manipulim, dhunë, korrupsion, mëri, autarki dhe mediokritet - në emër të një pushteti që duhet pëqendruar në pak, fare pak duar.

Vetë autori e quajti kete novelë "një roman i vogël" dhe pavarësisht se vepra ka shumë nga veçoritë e tregimeve të tij të shkurtra, ai kombinon në të një sërë" temash të preferuara të tij e të njohura prej lexuesit. Historia ka si protagonist një borgjez të vogël i torturuar psikologjikisht, i cili po kërkon, por nuk arrin të lërë gjurmën e tij, te njerëzit e një klase më te lartë mes të cilëve ai është përfshirë.

Tregimet që bëjnë pjesë në këtë përmbledhje janë botuar viteve 1895-1913 dhe i takojnë rinisë letrare të shkrimtarit rus Maksim Gorki (Aleksei Maksimovic Peshkov, 1868-1936]. Personazhet e tyre janë njerëz me tipare të forta, me pasione të forta, që duan fort lirinë e tyre, jetën, që dashurojnë fort dhe po ashtu urrejnë me forcë. Ata janë vizatuar me ngjyra të gjaila, dhe e bejnë për vetë lexuesin sepse janë të vërtetë. Dhe të vjen çudi se si një shkrimtar-djajosh të jetë njohës kaq i mirë i skutave të shpirtit të njeriut dhe po ashtu më një zotësi të rrallë për të përshkruar situatat ekstreme të,të gjitha llojeve të dashurive, pasioneve dhe kurtheve që jeta i ngre shpirtit njerëzor. Nuk janë këto të Gorkit trillime thjesht për të kaluar kohën, monumente letrare që skalitin vetveten edhe brenda shpirtit të lexuesit.

E shkruar ne vitet 1880 - 1882, eseja mbi eksperiencen e tij në kërkim të besimit dhe kuptimit per jeten u ndalua të botohet në Rusi dhe nisi një udhëtim te gjatë në rusisht dhe në gjuhë të tjera nga jashtë Rusisë. Shkrimtari i madh, një kont që kundërshtonte pronën private, vegjetarian, pacifist, kundërshtar i dënimit me vdekje shtetërore, përshkruan në këte libër kërkimin e tij për kuptimin e jetës. Rrëfimi ishte shkaku që solli shkishërimin e tij nga kisha por ai krijoi gjithashtu edhe një lëvizje të re, Kristianët Tolstojanë, të cilët ndoqën mësimet e tij në të gjithe botën, pavarësisht se vetë Tolstoi u tha atyre të ndjekin ndërgjegjen e vet dhe jo mendimet e tij.

Ngjarjet e romanit "Kremlini prej sheqeri" rrëfehen në Rusinë e vitit 2028. Ky roman përbëhet prej 15 kapitujsh, rrëfimesh, skenash dhe miniaturash, të gjitha të ndryshme për nga forma dhe personazhet, por me një temë e cila rimerret dhe përcillet nëpër tekst që prej titullit: një kopjim i saktë në trajtë i Kremlinit të bardhë si bora, bashkë me kullat dhe portat, i bërë i gjithi prej sheqeri - dhurata e sundimtarit të Rusisë në Pragun e Krishtlindjes. Me mijëra prej këtyre kremlinësh u shpërndahen në Sheshin e Kuq fëmijëve fatlumë, por njëri syresh bie edhe në duart e disidentëve të cilët kënaqen me Kremlinin prej sheqeri në një prej mbledhjeve të tyre të fshehta. E kështu, ky objekt i çmuar i sundimit bie edhe në dorën e një lypësi, të një shërbyesi civil në burgun e Ljubjankës, specialiteti i së cilit janë torturat, në dorën e një xhuxhi nga trupa e gjykatësve në Kremlin e gjer te gratë e një bordelloje. Nëpërmjet kësaj udhe që bën një Kremlin prej sheqeri, Sorokin na rrëfen një Rusi totalitare, me varfërinë dhe absurdin e një sistemi që gjithnjë i qëndron mbi krye qytetërimeve, cilatdo qofshin ato. "Kremlini prej sheqeri" është një enigmë e formuar prej gurësh shumëngjyrësh mozaiku, të cilët, të gjithë bashkë, formojnë portretin e një shoqërie totalitare. Ndërsa Sorokini zhvendoset nga një rrëfim te një tjetër, ai e shpie lexuesin te rrugicat dhe qoshet më të errëta të jetës ruse, duke krijuar kësisoj një lloj enciklopedie metafizike të shpirtit të Rusisë.

"...dilogjia "Stalingradi" ka shumë të përbashkëta me "Lufta dhe paqja". Të dy romanet përmbajnë reflektime të përgjithshme mbi historinë, politikën dhe filozofinë. Të dy janë ndarë mes rrëfimit të jetës ushtarake dhe civile... por Grossmani, në dallim nga Tolstoi ka jetuar në mes të luftës që ai përshkruan. "Stalingradi" është midis shumë të tjerave një akt homazhi. Ai shkruan për ata që vdiqën në shumë beteja të vogla të muajit të parë të luftës, ishin burra që pasi mësuan se ishin pa shpresë, më të pakët në numër luftuan edhe me më shumë forcë. Ata janë heronjtë e periudhës së parë të luftës. Shumë janë të paemër dhe nuk janë varrosur.

Mihail Shollohovi (1905-1984), shkrimtar me emër botëror, vjen me Fati i njeriut, një rrëfim i jashtëzakonshëm, që përpihet me një frymë. Bie në sy fakti se Çmimi Nobel iu dha Shollohovit në vitin 1965 jo për të gjithë krijimtarinë, por pikërisht për romanin Doni i Qetë. Akademia e Suedisë në vendimin e saj shprehet qartë: «Çmimi Nobel për letërsinë i jepet Mihail Aleksandroviç Shollohovit në shenjë mirënjohjeje për forcën dhe ndershmërinë që ka shpalosur në krijimin e epopesë për Donin, kushtuar fazave historike të jetës së popullit rus.» Anders Osterling, kryetari i Komitetit të Çmimit Nobel, deklaroi: Doni i Qetë është nga të gjitha pikëpamjet një vepër e fuqishme, që mjafton vetëm ajo për ta përligjur çmimin Shollohovit, pak me vonesë, por për fat të mirë jo shumë vonë. «Njeriu që shkroi romanin më të madh historik të letërsisë ruse pas Lufta dhe paqja eTolstoit, gjen sot vendin që i shkon për shtat midis klasikëve të letërsisë botërore», - ka shkruar sekretari i Çmimit Nobel, shkrimtari Karl Gierov...

Duke vështruar prapa, unë konstatova se tërë jetën me vetëdije nuk i kisha kuptuar as veten dhe as synimet e mia. Për një kohë të gjatë më ishte dukur e mirë, ajo që për mua kishte qenë fatale, ndërkohë që tërë kohën isha sulur në krahun e kundërt të asaj, që në të vërtetë kishte qenë e duhura për mua. Por ashtu si dallga që merr me vete dhe e flak në breg notuesin pa përvojë, ashtu edhe mua fatkeqësitë e njëpasnjëshme me dhimbje më kthyen në terrenin e fortë. Vetëm kështu munda ta kaloj atë rrugë, të cilën gjithmonë kisha dashur ta përshkoja. Me shpinën e kërrusur gati për t'u thyer, m'u desh mua të nxjerr nga vitet e burgut këtë përvojë: sesi njeriu bëhet i keq apo i mirë. I dehur nga sukseset në rini, e quaja veten të pagabueshëm, prandaj edhe sillesha ashpër. Prej pushtetit të tepërt u bëra vrasës dhe dhunues. Në momentet më të këqija isha i bindur se po veproja mirë, se isha i mbrojtur me konkluzione të arsyeshme. Por në atë kashtën e kalbur të burgut, ndjeva në vetvete tronditjen e parë të së mirës. Gradualisht m'u bë e qartë se kufiri që ndan të mirën nga e keqja, nuk kalonte përmes shtetesh, as midis klasave, as midis partive, por përmes çdo zemre njerëzore dhe përmes të gjitha zemrave bashkë. Ky kufi është i lëvizshëm; ai luhatet tek ne me vite të tëra. Madje në zemrën të pushtuar nga e keqja, ajo ruan një hapësirë të vogël mirësie. Gjithashtu edhe në zemrën më të mirë, akoma ruhet një qoshe e paçrrënjosur e së keqes. Që nga ajo kohë e kuptova të vërtetën e të gjitha feve të botës: ajo lufton kundër së keqes tek njeriu (tek cilido prej nesh). Është e pamundur të çrrënjoset plotësisht e keqja nga bota, por tek cilido individ ajo mund të izolohet. Që nga ajo kohë unë kuptova mashtrimin e tërë revolucioneve në histori: ata asgjësojnë vetëm bartësit e sotëm të së keqes (por pa kuptuar nga nxitimi edhe bartësit e së mirës). Prandaj vetë të keqen, me përmasa akoma më të mëdha, e marrin me vete si trashëgim. Në atë që i bën nder shekullit XX duhet futur procesi i Nurenbergut: mirëpo vetë idenë e së keqes, e cila kishte infektuar njerëzit, ai e asgjësoi shumë pak.

Ja, zotërinj, rregullat e mia: po të mos më eci - forcohem, po më eci - mbahem, dhe për çdo rast askujt nuk dua t'i bëj gropën. Nuk jam intrigant dhe me këtë krenohem. Si diplomat unë nuk do të mund të bëja. Thonë, gjithashtu, zotërinj, se zogu vetë i sulet gjuetarit. Ç'është e vërteta, jam gati ta pranoj: po kush është këtu gjuetari, cili është zogu? Kjo është pyetja, zotërinj!

Nuk dihet me saktësi se kur filloi Tolstoi ta shkruajë romanin e tij të parë "Lumturia martesore", i cili u botua fillimisht në dy numra të muajit prill 1859, të periodikut "Russkij vjestnik". Ashtu si shumica e romaneve të Tolstoit, edhe kjo vepër ka karakter autobiografik. Këtu përshkruhet historia e marrëdhënieve të tij në vitet 1856-1857 me Valeria Arsenjevën, me të cilën, siç është shprehur vetë Tolstoi, ai kishte ndërmend të martohej. Romani flet për dashurinë dhe martesën e një vajze të re shtatëmbëdhjetëvjeçare, Masheckës, me Sergej Mihajlliçin, një burrë shumë më të madh në moshë, mik prej kohësh i babait të saj të ndjerë. Pas një lidhjeje romantike disi të trazuar, ata martohen bashkë dhe shpërngulen te shtëpia e Mihajlliçit. Me kalimin e kohës Masheçka zbulon se jeta martesore dhe ndjenjat e saj për burrin, janë më të ndërlikuara nga ç'kishte menduar dhe kanë të bëjnë fare pak me nocionet e saj të mëparshme e paksa naive për martesën, prandaj edhe titulli ka një ton ironik, "Lumturia martesore"

"Pulëbardha", që është pa dyshim një ndër kryeveprat e Çehovit, u shkrua në vitet 1895-96, në atë periudhë kur shkrimtari jetonte në Melihovo. "Pulëbardha" ka karakter autobiografik. Në Melihovo shkonte shpesh Lidia Stahieva Mizinova, vajzë ruse me një bukuri të rrallë. Anton Pavlloviçi nuk dukej indiferent ndaj saj. Miqësia e tyre i përngjante shumë një dashurie që sapo kish filluar të lindte. Por Çehovi nuk e bëri hapin vendimtar. Ai i ruhej pasionit duke u sjellë me Lidian në një ton tallës dhe ironik. Por ky ton nuk e kënaqte vajzën. Në një letër ajo i lutej shkrimtarit që ta ndihmojë të shpëtojë nga ndjenja që e mundon. Ai e ndihmoi Lidian duke i shtuar edhe më tepër shakatë, duke e bërë atë të besonte se gjendja e tyre nuk ishte edhe aq serioze. Kaloi ca kohë dhe Lidia mundi më në fund të kujtonte e qetë se "qe refuzuar" nga Çehovi dy herë me radhë. Kurse shkrimtarit i ndodhi si heronjve të tij, të cilët, shumë herë heqin dorë vetë nga lumturia. Ai nuk ishte krejtësisht i vendosur për t'iu shmangur dashurisë së fortë. Dramën "Ivanovi" Çehovi e shkroi në vjeshtën e vitit 1887. Pjesa u përpunua dy herë për teatrin Aleksandrin të Peterburgut. Situata dramatike e heroit (Ivanovit) nuk buron vetëm nga karakteri i tij disi i veçantë, por i ka rrënjët edhe në realitetin ku jeton ai. Ivanovin e mbyt ajo sëmundja e posaçme që e shkaktonin disa rrethana të jetës shoqërore ruse të asaj kohe që arrijnë t'i thyejnë vullnetin Ivanovit e të krijojnë dyshim e pesimizëm, pa rrugëdalje. Në përplasje me realitetin mbytës Ivanovit të lodhur nuk i mjaftojnë forcat të luftojë. Këtu e kanë burimin edhe veçoritë e mënyra e sjelljes së tij. Për Çehovin Ivanovi nuk është njeri i dobët moralisht, por nuk di t'i përshtatet jetës e të mposhtë vështirësitë e pamënjanueshme të saj, megjithëse po të shprehemi me fjalët e Ivanovit - ai nuk është "një frikacak". Pasojat e paaftësisë së tij për jetën janë të tmerrshme si për atë vetë, ashtu edhe për të tjerët që ka përreth (porsi fati i Sashës).

"Asan" është një roman për luftën në Çeçeni. Këtë luftë ju nuk e njihni dhe, njëkohësisht, as që mund ta imagjinoni realisht, pa lexuar faqet e këtij romani të mrekullueshëm.

Romani trajton fatin e personalitetit të njeriut në Rusinë e viteve '30 të shekullit XIX. Figura e Pecorinit në romanin Një hero i kohës sonë të Lermontovit, përbën thelbin e veprës dhe është përfaqësues tipik i të riut intelektual, plot aftësi, dhunti e aspirata, që shoqëria e bluan në mokrat e kotësisë, egoizmit dhe cinizmit. Peçorini, sikurse edhe Eugjeni Onjegini i Pushkinit, të sjellin ndër mend qartësisht antiheronjtë bajronianë të fillimshekullit XIX. Këta libra u bënë burim frymëzimi edhe për kryeveprat e Tolstoit dhe të Dostojevskit, dhe i paraprinë në mënyrë brilante prozës ekzistencialiste të shekullit XX. Satirë e hidhur e kohës së vet, po aq sa edhe një përsiatje që i qëndron kohës për mbijetesën në një univers të veçuar dhe absurd, Një hero i kohës sonë është vepër e rrallë në letërsinë ruse dhe në botën moderne.

Në vëllimin e dytë të "Vëllezërve Karamazov" shpalosen karaktere të rinj, tipa të dyshimtë, kemi gjak dhe hakmarrje, endje të filozofisë së hollë, paralele të gjithanshme, kërkime e zhbirime të rëndësishme, shpalosje të energjisë së grumbulluar, siç ndodh shpërthimi i furtunës pas bunacës. Bunaca ishte romani i parë, vëllimi 1. Filozofia e përvetësuar hidhet në veprim. Ndaj dhe vëllimi 2 është nga faqja e parë deri në fund, ku shpaloset një furtunë e vërtetë.

Vëllezërit Karamazovë 1 është pjesa e parë e romanit e cila na njeh me botëkuptimin dhe përbërjen e familjes Karamazov. Po ashtu nga njeh me jetën e murgjve dhe të Kuvendit, duke bërë lidhjen e pikave kyçe të subjektit, duke shpalosur ide dhe gjendje mistike, sociale dhe filozofike, të rëndësishme për këtë epope të jashtëzakonshme...

Ky botim përmban novelat: Jetë në vetmi, Net të bardha, Netoçka Nesvanova, E druajtura, Heroi i vogël, Një ndodhi e pështirë dhe Krokodili

Në veprën e 5-të të kolanës me veprat e plota të Çehovit përfshihen tregimet: MILLKINI; KRYEPLAKU; SHËTITJE; NË PARKUN "SOKOLNIKI"; MAHIKANIA E FUNDIT; NË HOTEL; VILA MË E LIRË; ÇİZMET; "AJO" IMJA; PORTOFOLI; PAS SHPËRBLIMIT; VERUESIT; KUJTIMET E NJE IDEALISTI; BALLEGJERI; HUMBEN RRUGEN; HAKMARRJA; VEROCKA; ARMIQTË; BILETA E LOTARISE; E PAMBROJTURA; BOLLA DHE LEPURI; PRINCESHA; GRATË; MURGUIZI; VIOLINËN JEPJANI ROTSHILDIT; TREGIMI I KOPSHTARIT PLAK; VOLLODIA; MOT ME SHI; I JASHTELIGJSHMI; TREGIMI I ZONJES NN; TRE VJET; KRYQI I ANËS; BALLËBARDHI; KULLUMBRIA; PËR DASHURINË; IONICI; ME SHËRBIM.

Vepra e katërt e Kolanës me veprat e plota të Çehovit përfshin: Një nga të tre, Belaja, E dala huq, Mashtrues pa dashje, Shpifja, Shkrepesja suedeze, Nata e krishtlindjes, 7500, Komediani, Hakmarrja e femrës, Në gjueti, Oh! Gra, gra!, Perpetuum mobile, Leximi, Trifoni, Njeriu krenar, U grind me gruan, Kirurgia, Kultura e përgjithshme, Provimi i ngritjes në detyrë, Lotët që s'i pa bota, Në varrezë, Lumturia e grave, Dasma e kuzhiniores, Muri, Në dhe të huaj, Kaposhi i detit, Porosi për ata që duan të martohen, Ninocka, Qeni i shtrenjtë, Martesat pas 10-15 vjeteve, Pleqëri, Pasqyra, Propozimi, I jashtezakonshmi, Shshsht, Mullis, Oratori, Jubileu, Vanjka, Ishte ajo, Fundi i mirë, Sirena, Zinoçka, Doktori, Hakmarrësi, Mesimet e shtrenjta, Kriza, Këpucari dhe qoftëlargu, Hajdutët, Gusevi, Tregimi i nje të panjohuri, Studenti, Ne karro, Mes miqsh Njeriu në kallëf, Rast nga praktika, Në përrua, Peshkopi, Letra.