Tregime të moçme shqiptare”, është titulli i librit të Mitrush Kutelit, në të cili shkrimtari ritregoi baladat dhe rapsoditë popullore shqiptare. N ë këtë botim mund të lexoni: “Rozafati, E bija e hënës dhe e dielli, Besa e Kostandinit, Besa e Halil Garrisë, Gjergj Elez Alia, Kostandini i vogëlith, Ymer Agë Ulqim, Fuqia e Mujit, Muji dhe zanat, Orët e Mujit, Martesa e Halilit, Muji dhe Behuri, Vdekja e Omerit, Ajkuna qan Omerin dhe Omeri i Ri

"Në kohërat më të hershme të jetës njerëzore, një mekanizëm i veçantë që rregullonte në mënyrë të heshtur sjelljen shoqërore, ka qenë rrëfimi. Ndodhte një ngjarje që përjetësohej dhe tregohej në vargje dhe, përgjithësisht, pa bujë... Bashkësia shihte dhe ratifikonte vetveten. Njësoj siç bën masmedia sot, në botën moderne, ku shpesh, ndodhitë imponojnë ligje. Nëse religjioni luan me koshiencën njerëzore, me frikën e një “qenieje” të mbinatyrshme dhe, mbi këtë bazë, imponon rregullat e tij, rrëfimi dhe baladat luajnë me ndodhinë, pra me të vërtetën. Në hapësirat shqiptare ku këto kanë qenë si në shtëpinë e vet, përveçse krijuan tiparin rrëfimtar të individit shqiptar, ato bënë unike, në një farë mënyre, mendimin në këto hapësira. Por, për fat të keq, vetëm gojore. Prandaj duhen identifikuar më mirë dhe sendërtuar tamam, si një thesari, të cilit i fshin pluhurin e harresës... Sepse, historia e tyre është historia jonë shpirtërore.”- Autori Me pasion të cilësuar, autori merret me identifikimin dhe mbledhjen e elementit të veçantë, asaj që ka lidhje me mitin, legjendën, baladën, gurrën popullore, etnosin dhe eposin, simbolikën që përçohet prej gojëdhënës, nga njëra kohë në tjetrën, nga njëri brez në tjetrin. Qasja e Koço Qorrit është tejet origjinale, dhe vjen si narrativë e një zhanri të ri, pak i njohur në letërsinë e kultivuar. Kjo tendencë, që duhet duartrokitur, ka sjell, këtë herë, një tekst të rrallë që tërheq vija lidhjeje kulturologjike dhe bën bashkë bërthamën e traditës shqiptare në raport me gjurmë të ngjashme të popujve të Ballkanit.  

Se Muji ishte bir i kreshnikisë, nëse rapsodi e këndon, nuk i shton trimërisë së tij asnjë fije, as se ishte bujar me miqtë, (përvec rasës se Omerit të ri, duhet thënë, që nuk e ndihu plakun e cikës në Jutbinë). As se qe idhnak dhe i përmbyset me gumanat e shkjetë, nuk con peshë në kangë, por se Halilit i dridheshin telat e holla të dashnisë, qoftë për bjeshkatare apo për shkinë, për këtë mund të thuhet kaq pak, aq sa Zana e Jutbinës di. Në Krajli kishte rënë nata, hëna praronte majat e bjeshkëve. Nën rrapin shekullor të tridhjetë vajzat e Jutbinës ishin bashkuar, duke ua lene kullat e boshtet nënave. Shqerrat ua kishin lënë mrizeve. Të tridhjetë vajzat po pushonin nën hijet e degëve. Sipër ahishte e breshta vigjëlonin qark mrizit.

Mali i Tomorit dhe ai i Shpiragut që qëndrojnë përballë njëri-tjetrit, i pari dhe më i madhi në lindje, ndërsa i dyti dhe më i vogli në perëndim, në kohë shumë tëe lashta, parahistorike, ishin, sipas legjendës, dy vëllezër të fuqishëm, ishin dy gjigandë. Sa ishin të vegjël ata shkonin shumë mirë me njëri-tjetrin, luanin bashkë dhe duheshin shumë, por, kur u rritën, filluan të grindeshin mes tyre, sepse që të dy ranë në dashuri me një vajzë shumë të bukur që quhej Zanë. Ditët dhe javët kalonin dhe, sa më shumë kohë që kalonte aq më e madhe bëhej grindja e tyre, sa kishte rrezik që të derdhej edhe gjak mes dy vëllezërve. Zana e bukur i dashuronte të dy njësoj dhe zemra e saj nuk po vendoste dot se kë do të zgjidhte, sepse të dy vëllezërit gjigandë po aq sa ishin të fuqishëm ishin edhe të bukur. E ndodhur në një mëdyshje të tillë ajo dëshironte me gjithë shpirt që grindja e tyre të shuhej, prandaj dhe nuk i pushoi asnjëherë lutjet e saj. Kur pa se nuk po e pushonin grindjen, Zana iu drejtua perëndive duke iu lutur që të ndërhynin ata për te vendosur paqen mes vëllezërve gjigandë, por, në vend të paqes, plasi lufta. Tomori, i armatosur me shpatë, e goditi Shpiragun duke i shkaktuar prerje të thella në të gjithë trupin, ndërsa Shpiragu, nga ana tjeter, i armatosur me gurëhedhës...

Libri përmban këngë kreshnikësh dhe legjenda, të mbledhura dhe redaktura nga At Bernadin Palaj dhe At Donat Kurti.

Shumë kohë më parë, në një epokë të harruar, një ngjarje e mbinatyrshme u tjetërsoi ekuilibrin stinëve. Në një vend ku beharet zgjasin dekada dhe dimrat sa një jetë, telashet kanë filluar të vlojnë. I ftohti po kthehet dhe, në djerrinat e ngrira përtej Fushnajës Dimërake, fuqitë e liga e të mbinatyrshme po mblidhen pas Kufindarësit që ruan mbretërinë. Në qendër të konfliktit janë Starkët e Fushnajës Dimërake, një familje e sertë dhe e pabindur, ashtu si toka ku kanë lindur. Prej një toke dimri mizor, drejt një mbretërie të largët verore, që jeton në luks e bollëk, lind një histori lordësh e lejdish, shqytarësh e magjistarësh, vrasësish e kopilësh, që thuren bashkë në një epokë oguresh të zymta.nMes komplotesh dhe kundërkomplotesh, tragjedish dhe tradhtish, fitoresh e tmerri, fati i Starkëve, i aleatëve dhe i armiqve të tyre rri varur në një fill të rrezikshëm ekuilibrash, teksa secili përpiqet të fitojë luftën më vdekjeprurëse: gjuetinë e fronit.

ATHINA NUK ESHTE E VETMJA NXENESE E RE NE MALIN OLIMP! Kur një i vdekshëm me emrin Herakli shpërngulet në Akademi, Athina e kupton se me cfarë po përballet. Edhe ajo vetë erdhi atje disa muaj më parë. Herakliut i lypet ndihmë jo vetëm per t’u prshtatur, por edhe për të përmbushur dymbëdhjetë “bëmat”, përndryshe do t’a përjashtojnë nga shkolla! Kur babai i Athinës, drejtori Zeus, i kërkon asaj në fshehtësi që të kujdeset për djalin e ri, ajo detyrohet të gjuajë bisha mitike dhe të pastrojë jashqitje. Do t’i lypset e gjithë mencuria e saj e mbarënjohur që t’ia dalë mbanë.

Aferdita ka shumë më tepër sesa thjesht një fytyrë të bukur! Pas një keqkuptimi të vockël (në fakt, nisja aksidentale e një lufte mund të mos jetë edhe aq e vockël), Afërdita po ngelet në Herologji. Për të ngritur notën, ajo sajon një plan të shkëlqyer, një projekt, që do t’i jape kredite shtesë për t’u bërë mblesi i të vdekshmëve, të cilin e quajti Klubi i Zemrave të Vetmuara. Kjo e shpie në Egjipt, madje ballë për ballë me një konkurrente tv egër: perëndeshën me emrin Isis. Tashmë gara ka nisur për të gjetur shoqen e përshtatshme për djalin e vdekshëm më të mërzitshëm në botë!

Artemisa së shpejti Do të takojë djalin e përkryer ... Është koha për Lojërat Vjetore Olimpike në Akademinë e Malit Olimp dhe katër vajzat perëndesha nuk janë aspak të lumtura, sidomos Artemisa. Edhe pse ajo është shumë më e aftë në sport se një pjesë e mirë e djemve perëndi, nuk mund të konkurrojë, pasi Lojërat Olimpike janë vetëm për djem. Nuk është e drejtë! Sikur të mos mjaftonte kjo, disa prej konkurruesve janë gjigantë sherrxhinj, ajo është e mëdyshur në lidhje me një djalë të vdekshëm me emrin Aktaeon dhe nuk bie dakord me të vëllanë binjak, Apolonin. A do të mundet Artemisa ta rifitojë besimin e tij dhe, njëkohësisht, të gjejë një mënyrë për të fituar në fushë?

Mbretëresha e Ligësisë apo e keqkuptuar? Meduza Gorgon pa dyshim që nuk është pjesë e grupit të personave të admiruar. Me gjarpërinj në kokë dhe një personalitet edhe më gjarpëror, askush në Akademinë e Malit Olimp nuk mburrej se ishte shok për kokë me të. Po thellë në zemër, Meduza dëshiron të përshtatet dhe mendon se zgjidhja e tërë problemeve të veta është pavdekësia, diçka që të gjithë shokët e klasës, bashkë me dy motrat e saj, e kanë. Varësja Pavdekësuese premton ta bëjë realitet këtë ëndërr. Po me çfarë çmimi?

Pandora është gati të hapë një kuti të madhe me telashe! Pandora është një prej pak të vdekshmëve në Akademinë e Malit Olimp dhe natyra e saj më së shumti kureshtare e ka bërë të njohur mes shokëve të klasës. Por ajo nuk mendon se këtu ka ndonjë gjë të keqe, sigurisht! Kur një djalë perëndi me emrin Epimeteu sjell në shkollë një kuti të mistershme e të rrezikshme, Pandora nuk mund të rrijë pa i hedhur një sy brenda, pasi papritur i bie mu në prehër. Çfarë dëmi mund të shkaktonte ajo vallë? Por as që ia pret mendja se duke hapur atë kuti, ka hapur shumë më tepër telashe nga sa pandehte...

Mund ta thyejë Fama heshtjen në kohë për të shpëtuar botën? Fama mburret me faktin se i di të gjitha thashethemet që qarkullojnë në AMO. Po ndodh që kapet me presh në duar aty ku nuk i takon, ndaj sfidohet të kalojë një ditë të tërë pa bërë thashetheme, duke iu nënshtruar një magjie të veçantë, për të qenë të sigurt! Po, kur një udhëtar pa biletë nënkupton se do të bëjë diçka që mund të kërcënojë jetën në Tokë, Famës i duhet të gjejë një mënyrë për të paralajmëruar drejtorin Zeus. Do të mundet kjo “vajzë e thashethemeve” ta thyejë betimin e vet për të ruajtur heshtjen përpara se të jetë tepër vonë?

Një Akt i Guximshëm Pasi u etiketua si më e besueshmja në një pyetësor të AMO-së, Persefoni nuk ishte aspak e kënaqur. E besueshme do të thoshte e mërzitshme, sipas mendimit të saj dhe ajo nuk dëshironte të njihej si e tillë! Gjatë një loje mes shoqesh, Persefoni pranon një sfidë që do ta çojë në skenë me Orfeun, një rokstar të vdekshëm, që mund të magjepste pothuaj këdo me pamjen ëndërrimtare dhe zërin akoma më të magjishëm. Por ajo që u nis si një lojë zbavitëse, bën lëmsh mbarë AMO-në dhe Botën e Nëndheshme, duke vënë madje në rrezik edhe shanset e saj me djalin e parapëlqyer...

Do të mundet Kasandra të provojë se nuk gënjen? Kasandra është e vendosur të ndihmojë njerëzit të ndjekin fatin e tyre, por askush nuk i beson profecitë e saj. Atë, madje, as nuk e lejojnë të shkruajë fatet që mbajnë brenda biskotat e shitura nga Furra e Orakullit e familjes. E vendosur të provojë të kundërtën – dhe t’u japë një mësim të mirë disa moshatarëve të saj – Kasandra dërgon disa parashikime të veçanta në Akademinë e Malit Olimp. Dhe këto bëhen realitet... në disa mënyra krejt të paparashikuara!

Mite dhe Legjenda

Athina e mençur kurrë nuk është përshtatur në Shkollën Triton, po kujt do t’ia merrte mendja se kjo ka ndodhur ngaqë është perëndeshë? Vajza e Zeusit për të qënë më të saktë. Prandaj, kur e thërrasin në Akademinë e Malit Olimp, Athina mendon se për të parën here në jetë këtu është vendi i saj. Shkolla në Malin Olimp nuk ndryshon edhe aq nga ajo poshtë në Tokë. Do t’ia dalë Athina të përballojë Meduzën, vajzën më të keqe në histori?

Persefoni u lodh duke kënaqur këdo! Sikurse e nxit mamaja, Persefoni shpesh nuk ua prish qejfin të tjerëve, në vend që të bëjë atë çka vetë dëshiron. Po, kur takohet me djalin e keq të Akademisë së Malit Olimp, Hadin, më në fund, ndien se ka gjetur dikë, me të cilin të sillet si vetvetja. Ai është i pari person, që vërtet e dëgjon dhe asaj fillon t’i pëlqejë, përpos faktit se vajzat e tjera perëndesha mendojnë se ai ndjell keq. Po, nëse Hadi e bën të ndihet kaq e veçantë, e kaq rehat, atëherë ai ndoshta nuk është edhe aq i keq.

Apofisi është i lashtë sa gjithësia dhe vetëm një armiku i trembet: Rasë. Mund edhe të mos ia dilja mbanë ta riktheja Ranë, por instinkti më thoshte se ishte mundësia e vetme. Dhe, që ta them troç, fakti që të gjithë më thoshin pareshtur se po gaboja - Basti, Horusi, madje edhe Sejdi - ma mbushte edhe më shumë mendjen se isha në rrugë të mbarë. E pranoj, jam kokë më vete unë! Autor i suksesshëm për fëmijë dhe të rritur, është vlerësuar me çmimet më të rëndësishme të gjinisë mystery. Pasi punoi si mësues anglishteje për pesëmbëdhjetë vjet, iu kushtua me kohë të plotë të shkruarit dhe jeton në San Antonio, Teksas, me të shoqen dhe dy fëmijët. Qëkur Zotat e Egjiptit të Lashtë u këshuan në botën modern, Karter Keini dhe e motra, Sejdi, janë në telashe. Si pasardhës të Shtëpisë së jetës, keinët kanë fuqi magjike, por zotat dinakë nuk iu lane kohë që t’I praktikonin ato në shkollën për trajnimin e magjistarëve të rinj, në Bruklin. Ndërkaq, Apofisi, gjarpri gjigant, armiku i tyre, po çlirohet nga forcat e të keqes. Nëse ata nuk arrijnë ta ndalojnë, brenda disa ditësh bota do të zhduket. Me fjalë të tjera, kjo mund të quhet një javë e zakonshme për familjen Kein. Shpresa e vetme për shpëtim është të ringjallin Ranë, zotën më të lashtë dhe më të fuqishme të egjiptianëve. Sipas mitologjisë, Raja, nën kanosjen e Apofisit dhe Isidës, ia lë fronin e zjarrtë Osiridit, dhe bie në një gjumë të përjetshëm. Që të mos zgjohet, e ka ndarë në tri pjesë Librin e Rasë, një papirus antik, që përmban sekretet dhe formulat magjike për ta zgjuar.

"Tregime të moçme shqiptare”, është titulli i librit të Mitrush Kutelit, në të cili shkrimtari ritregoi baladat dhe rapsoditë popullore shqiptare. N ë këtë botim mund të lexoni: “Rozafati, E bija e hënës dhe e dielli, Besa e Kostandinit, Besa e Halil Garrisë, Gjergj Elez Alia, Kostandini i vogëlith, Ymer Agë Ulqim, Fuqia e Mujit, Muji dhe zanat, Orët e Mujit, Martesa e Halilit, Muji dhe Behuri, Vdekja e Omerit, Ajkuna qan Omerin dhe Omeri i Ri

“Kush e solli Doruntinën”, është një legjendë shqiptare që të mahnit. Ajo është një parabolë magjike dashurie, vdekjeje dhe pushteti të prangave të familjes. Ajo ç’ka të tërheq më shumë kur e lexon është sensi i kohës. U vlen të gjitha kohërave, proza e tij nuk është e ngarkuar me fshatarësinë supersticioze apo historinë fetare, në të cilat janë tipike për romanet moderne të mesjetës.