“Migjeni shkruen dhe ndjen, ndjen e shkruen...” Kjo dhe vetëm kjo asht karakteristika prijëse e veprës së tij... -Lazër Radi

Në këtë libër mblodha shkrimet e mia mbi kozmologjinë poetike të poetit Moikom Zeqo, të shkruara gjatë këtyre dy viteve të fundit 2018-2019. Poezia e Moikomit është një model i paparë më parë në poezinë tonë. Ajo ka sjellë jo vetëm një tematikë krejt të re. Por, mbi të gjitha, një koncept krejt të ri modern mbi krijimtarinë poetike. Risija e tij ka të bëjë me procesin e perceptimit dhe të mishërimit konceptual të realitetit dhe me "rimagnetizimin" e figurave artistike, të metaforës dhe të alegorisë. Ai arrin të krijojë figura të plota dhe të pandara midis subjektit dhe objektit, midis tokësores dhe universales, duke arritur një pasqyrim kompleks të përmbajtjes të procesit të mendimit dhe po aq të stërholluar të perceptimit artistik. -Vangjush ZIKO

Pjesë nga libri: “Ç'do bësh, nuk e di a e pyeta kështu, me fjalë a shenja. Ai tha se paradite kishte qenë në Komitetin Qendror, te Foto Çami. Pse te Fotua, e pyeta unë, kulturën dhe letërsinë sikur i mbulon Ramizi. Ia kanë kaluar Fotos, tha ai, por mua m'u duk se kish zgjedhur vetë të mos shkonte te Ramizi.” “Nuk e di se në ç'zyrë e në ç'titullar është ankuar Dritëro Agolli, as ç'i ka thënë, po merret lehtë me mend jo vetëm prej meje, po dhe të rjerëve që dinë jetën time: atë që ka kritikuar Enver Hoxha vetë, që e hoqëm nga "Drita" dhe ju e merrni në "Zëri i popullit" e të tjera.”

Artin e Kadaresë e shquan një forcë tërheqëse e jashtëzakonshme estetike, ku kumbojnë melodi të bukura e dridhmuese dhe një gjuhë artistike sublime, kurse ajo që i mban të lidhura veprat e tij, është shumëllojshmëria temave, motiveve, rrëfimeve dhe stileve, si dhe toni madhështor narrativ, ku del në pah talenti dhe fuqia kreative, nëpërmes tekstit të pasur estetik dhe kulturor. Kadareja, ka shkruar një vepër të pasur e të shtrirë në shumë gjini, dhe si e tillë, ajo përbën një dukuri unike e autentike në letërsinë shqipe. Kadareja, me imagjinatë mahnitëse dhe sqimë të veçantë krijuese, ka hulumtuar ekzistencën njerëzore në thellësi dhe lartësi, dhe kështu, ka formuar një univers të pafund dhe kompleks, semantik dhe gjuhësor, në të cilin, sa herë që kthehesh, gjen diçka të re: të bukur, tronditëse dhe joshëse. E, një nga tiparet më autentike dhe më origjinale, që e dallon atë prej autorëve shqiptarë, por edhe të huaj, është cilësia intelektuale e artit të tij, që bashkëjeton për mrekulli me cilësitë estetike.

I. Azem Shkreli është poet e kritik letrar shqiptar. Ka qenë kryetar i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, drejtor i Teatrit Krahinor në Prishtinë dhe themelues dhe drejtor i "Kosova Film". Lindi në vitin 1938 në Rugovë të Pejës. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, ndërsa në Prishtinë vazhdoi shkollën e mesme dhe më pas, Fakultetin Filozofik, degën e gjuhës dhe të letërsisë shqipe. Poezitë e tij janë përkthyer në shumë gjuhë të huaja. Shfaqja e Azem Shkrelit si poet, përpos që përputhej me ardhjen e talentit të fuqishëm, shënonte njëkohësisht, kthesën e parë drejt hapjes dhe modernizimit të poezisë shqipe të pasluftës. Shkreli u ngjitnatyrshëm në kulmet e poezisë së sotme shqiptare dhe këtë vend ai e konsolidoi dhe e përforcoi nga njëra vepër poetike në tjetrën, deri në atë të fundit, që e la dorëshkrim "Zogj dhe gurc", botuar më 1997. Vdiq në pranverën e vitit 1997. Azem Shkreli u ngjit në majën e letrave shqipe. II. Dritëro Agolli lindi më, 13 tetor 1931, në Menkulas të Devollit, afër Korçës. Pasi mori mësimet e para në vendlindje, vazhdoi gjimnazin e Gjirokastrës. Më pas, nisi studimet në Shën Petërburg. Ka punuar gazetar në gazetën e përditshme "Zëri i popullit", dhe, për shumë vjet, kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë. Ka qenë deputet i kuvendit. Krijimtaria e tij letrare është mjaft e pasur në gjini e lloje të ndryshme: poezi, poema, tregime, novela, romane, drama, skenarë filmash, etj. Është fitues i disa çmimeve letrare. Dritëro Agolli hyri në letërsinë shqipe si protagonist i saj, duke i ndryshuar përmasën e së ardhmes. Vepra letrare e Dritëro Agollit krijoi traditën e re të letërsisë shqiptare. Është quajrur edhe si shkrimtar i madh i një «gjuhe të vogël». Ai u shfaq në letërsi si autor me kërkesa të larta për poezinë dhe synoi një poezi më të përveçme, me më shumë individualitet. Agolli krijoi një model të ri vjershërimi në problematikë dhe në mjeshtërinë letrare, gërshetoi natyrshëm vlerat tradicionale të poezisë me mënyra të reja të shprehjes poetike. U nda nga jeta më, 3 shkurt 2017, në Tiranë. Dritëro Agolli do të mbetet një nga figurat më të shquara të penës shqiptar. III. Fatos Arapi ka qenë poet, novelist, përkthyes dhe gazetar shqiptar. Shkrimet e Arapit janë çmuar shumë nga lexuesit dhe bashkëkohësit e tij, për të cilat ka marrë çmime të ndryshme kombëtare dhe ndërkombëtare. U lind në Zvërnec të Vlorës, ku kreu shkollimin fillor dhe të mesëm. Studimet e larta i ndoqi në Sofie të Bullgarisë për ekonomi, më pas u kthye të punonte në Tiranë si gazetar dhe lektor për letërsinë moderne shqipe. Ka punuar pedagog i Ekonomisë në Institutin Bujqësor, po ashtu, gjatë viteve 1959 - 1966, ka qenë pedagog i Ekonomisë Politike në Institutin e Lartë Ekonomik të Tiranës. Në vitin 1966 u dërgua në qarkullim, në Vlorë, ku punoi si mësues i shkollës tetëvjeçare "Ismail Qemali", për rreth katër vjet (mars 1966 - gusht 1969). Në vitin 1971 u emërua pedagog në Fakultetin Histori-Filologji, Universiteti i Tiranës. Në vitin 1973 (pas Plenumit IV) u dërgua në shkollën e mesme të natës "Sami Frashëri", Tiranë, ku qëndroi 10 vjet deri më 1983. Në vitin 2008 e fitoi "Kurorën e artë" në manifestimin poetik "Mbrëmjet e Poezisë Strugane" dhe është i pari poet shqiptar që e ka fituar këtë shpërblim. Vitet e fundit zgjodhi të qëndronte i mbyllur në shtëpi, larg jetës së zhurmshme publike. IV. Imail Kadare ka lindur në Gjirokastër, më 1936. Është një ndër shkrimtarët më të mëdhenj bashkëkohorë. Shkollën fillore dhe të mesme e mbaroi në Gjirokastër. Studimet universitare i kreu në Tiranë, ku më 1958 mbaroi degën e Gjuhës dhe të Letërsisë në Universitetin e Tiranës. Në vitin 1958, nisi studimet në Moskë, në Institutin e Letërsisë Botërore, "Maksim Gorki", të cilat detyrohet t'i braktisë para kohe, për shkak të prishjes së marrëdhënieve mes Shqipërisë dhe BS. Sapo u kthye në atdhe, nisi punën si gazetar dhe i mëshoi karrierës letrare. Deri më sot, veprat e tij janë përkthyer në mbi 45 gjuhë të ndryshme, duke u bërë kështu, përfaqësuesi kryesor i letërsisë shqipe në botë. Në vitin 1996 Kadare u bë anëtar për jetë i Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike në Francë. Në vitin 1992 u vlerësua me "Prix Mondial Cino Del Duca"; më 2005 fitoi "Man Booker Internaiional Prize", më 2009, çmimin "Prince of Asturias Aivards" për Artet, kurse në vitin 2015, çmimin "Jeruzalem", e më, 2016, presidenti francez i akordoi titullin "Komandant i Legjionit të Nderit", më 2019 iu akordua çmimi ndërkombëtar "Neustadt", në Amerikë, si dhe çmimi "Pak Kyongni", në Korenë e Jugut. Viteve të fundit, ai e ndan kohën e tij mes Francës dhe Shqipërisë. Kadare krijoi një vepër me karakter universal, por rrënjët i ka thellë në tokën shqiptare. Kadare konsiderohet edhe si një nga shkrimtarët dhe intelektualët më të shquar evropianë të shekullit XX dhe XXI. V. Kim Mehmeti ka lindur në fshatin Gërçec, Shkup në vitin 1955. Është i njohur si romancier, tregimtar, eseist, polemizues, publicist dhe përkthyes nga gjuha maqedonase në gjuhën shqipe dhe anasjelltas. Është një ndër themeluesit e së përjavshmes "Lobi", e cila botohej në Shkup, nga viti 2001 deri në vitin 2006. Ka qenë redaktor i revistës kulturore "Jehona" (Shkup), redaktor i veprimtarisë botuese pranë SHB "Flaka e vëllazërimit" (1991-1992). Në Institutin "Shoqëria e Hapur - Maqedoni", ka punuar si koordinator i veprimtarisë botuese. Pastaj, ka punuar si kryeredaktor për Maqedoninë, i Rrjetit Informativ Evropian (AIM) dhe ka qenë edhe koordinator i këtij rrjeti për Ballkanin Perëndimor (1993-2003). Nga viti 1997 deri në vitin 2003 ka qenë drejtor ekzekutiv i Qendrës për Bashkëpunim dhe Mirëkuptim Multikulturor në Shkup. Është shkrimtar që, përveçse në gjuhën amtare, shkruan dhe boton edhe në gjuhën maqedonase. Shkrimet e para letrare i ka botuar në fillim të vitit 1970. Proza e tij është e veçantë dhe tërheqëse. fshtë fitues i çmimit "Rcxhai Surroi" për romanin "Vitet e urithit", 2008. Në yitin 2019, fitoi dy çmime, njëri pas tjetrit, në' Panairin e Librit në' Fier dhe në Panairin e Librit, Prishtinë', për vëllimin me tregime, "Lutjet e mesnatës". Veprat e Kim Mehmetit janë përkthyer në gjuhën gjermane, franceze, bullgare, turke, kroate, etj. VI. Majlinda Nana Rama është shkrimtare dhe studiuese shqiptare. Ajo konsiderohet si përfaqësuesja më e shquar e brezit të saj letrar dhe një nga emrat e nderuar të letërsisë së sotme shqiptare. Ka shkruar poezi, ese, artikuj shkencorë, studime, kritikë letrare, romane, novela etj. Ka lindur në Tepelenë, më 1980. Në vendlindje ka marrë mësimet e para e ato të mesme. Gjatë viteve 1998-2002, ka kryer studimet e larta për Letërsi dhe Gjuhë Shqipe. Në vitin 2012, ka përfunduar Fakultetin e dytë, atë të Shkencave Politike në degën Marrëdhënie Ndërkombëtare. Në vitin 2014 merr titullin "Master i Shkencave në Shkencat Politike dhe Juridike", Është në proces për mbrojtjen e disertacionit të doktoraturës. Ka punuar si administratore e SHSSH-së dhe si disa vite, mësuese e gjuhës shqipe dhe letërsisë. Prej vitit 2004 punon në disa media. Nga viti 2006 dhe aktualisht është gazetare e gazetës "Panorama". Në të njëjtën kohë. lca qenë drejtoreshë e departamentit të mformaoonit pranë televizionit "Apollon" (2004-2012). Po ashtu, ka punuar si gazetare e televizioneve "Ora Neës', TV Klan dhe Abc Neës. Si shkrimtare Majlinda Rama u bë e njohur me romanin “Perandorët”, i cili bëri jehonë të madhe për shkak të tematikës së mprehtë, trajtimit dhe mpleksjes fabulare të shumë elementeve. Ky roman, që i hapi rrugën në letërsi në pak kohë do të bëhej edhe film në Zvicër. Stili I veçantë i Majlinda Ramës ra menjëherë në sy të kritikëve e studiuesve më të njohur të kohës si: Ali Aliu, Nasho Jorgaqi, Dritëro Agolli, Jorgo Bulo, Klara Kodra e shumë të tjerë, të cilët panë te shkrimtarja e re një talent të spikatur. VII. Zija Çela është një nga shkrimtarët më të njohur të letërsisë së sotme shqipe. Dallohet për romane, novela, por ka shkruar edhe shumë tregime e ese letrare. Ka lindur në vitin 1946 në qytetin e Shkodrës. U diplomua në Universitetin e Tiranës për letërsi shqipe. Pas studimeve, u emërua mësues në rrethinat e Kukësit, ku punoi për shumë vite. Pas transferimit në Tiranë/ nisi punë si redaktor në Revistën Letrare "Nëntori" dhe më vonë, si kryeredaktor i Gazetës Letrare "Drita". Në vitet '90, kjo gazetë luajti një rol të rëndësishëm në lëvizjen intelektuale për përmbysjen e sistemit totalitar. Me vendosjen e pluralizmit, Zija Çela u bë drejtor i Shtëpisë Botuese "Letrat", ku e filloi veprimtarinë me romanin "Përbindëshi" të Kadaresë, një vepër që ishte ndaluar nga regjimi i mëparshëm. Në vitin 2000, bëhet kryeredaktor i të përjavshmes "Albania e vogël", suplement letrar i gazetës së përditshme "Albania". Njëkohësisht, që nga viti 2000, u shqua si eseist dhe publicist. Si autor u bë i njohur nga librat me tregime, që u pasuan me romanet e tij, duke spikatur veçanërisht me triptikun e romaneve "Gjaku i dallëndyshes" dhe "Gjysma e Xhokondës”. Më parë kishte botuar romanet "Një verë pa lamtumirë" dhe "Mali i tejdukshëm", i cili për modernitetin e formës, është cilësuar si rebelim i autorit ndaj metodës së socrealizmit. Autori është fitues i disa çmimeve letrare.

Burime të panjohura ose pjesërisht të përmendura arkivore (Sarajevë: Guca Gora, Kraljeva Sutjeska e Livno; Romë: Arkivi Historik i Urdhrit Françeskan Arkivi i Qendrës së studimeve për Shqipërinë pranë Accademia de Lincei), plotësojnë atë pjesë të profilit krijues të Fishtës trajtuar pak ose sipërfaqshëm prej kritikës, por (sidomos) japin mundësinë e leximit sipas këndit të privilegjuar të fakteve, të disa aspekteve të aktivitetit letrar të Fishtës, vështruar sipas erërave politike të çastit. Një pjesë e kërkimeve për jetën dhe veprën e Fishtës, kryer nëpër arkiva të Kroacisë, Bosnjës dhe Romës, u botuan në formë të dhënash anësore në ndihmë të botimit të veprës studimore për eposin e Gj. Fishtës (2007), dhe një pjesë tjetër u botua ndër vite, në formë artikujsh të shkurtër në periodikë divulgativë apo shkencorë.

Në këtë libër është synuar të çlirohet vepra e Migjenit prej leximeve doktrinare, cilatdoqofshin ato; të rivendoset një marrëdhënie e pakushtëzuar midis saj dhe lexuesit; të kapërcehet shekulli i leximit të orientuar dhe të disiplinuar, duke e rinisur interpretimin aty ku u mbyll vepra e autorit, me kthimin tek burimi, te Migjeni i vetëmjaftueshëm. Leximet dhe interpretimet e projektuara, me fshehje e heshtje të pjesshme të të vërtetave letrare e jetësore, po aq sa dhe me shquarje e mbishquarje të tyre, u kanë sjellë dëme marrëdhënieve të veprës së autorit me lexuesit, dëme që shkojnë deri në deformim. Nëse Jeronim de Rada qe ura e parë që ndërlidhi jo vetëm në kronologji romantizmin shqiptar me romantizmin europian, Migjeni eshtë poeti i parë që i ndërroi hierarki nënsistemit letrar shqiptar, duke e lartësuar atë në një shkallë mbinacionale, në shkallën e një letërsie rajonale, siç qe letërsia sociale në Ballkan në vitet 1930, e sinkronizuar me traktate, kode dhe poetikë. Migjeni ishte dhe do të mbetet përgjithnjë dukuri e letërsisë shqipe, por në të njëjtën kohë edhe pjesë e yllësisë së poetëve të letërsisë sociale në Ballkan: Miroslav Krleza, Srecko Kosovel, Radovan Zogovic, Esad Mekuli, Antun Simic, Koco Racin, Janis Ricos, Hristo Smirnenski, Milos Crnjanski, Duro Sudeta dhe të tjerë. f Me Migjenin letërsia kombëtare shqiptare, për herë të parë, i kapërceu kufijtë; u bë pjesë e rrjedhave panballkanike dhe hapi rrugë për europeizimin dhe ndërkombëtarizimin e saj, dukuri që erdhën më vonë dhe nuk mund të kuptohen pa të. Migjeni është poeti që i kapërceu kufijtë.

Të rivalizojë Zotin, madje ta tejkalojë atë, thjesht përmes virtytit të gjuhës: e tillë është orvatja heroike e shkrimtarit, specie ambige, i molisur dhe i dalldisur pas vetes, që, duke e braktisur gjendjen e tij të natyrshme, i ka dhënë vetes të drejtën të përjetojë një marramendje sipërane, trallisëse, ndonjëherë të neveritshme. S'ka gjë më mjerane sesa fjala, por bash prej saj ai ngjitet gjer te ndjeshmëria e lumturisë, gjer te prëjtja e skajme, ku është krejtësisht i vetëm, pa ndjesinë më të vogël të shtypjes. Supremja mbërrihet përmes fjalës, përmes vetë këtij simboli të brishtësisë. Për çudi mund të mbërrihet gjithashtu edhe përmes ironisë, me kushtin që kjo, duke e çuar gjer në ekstrem punën e saj rrënimtare, t’i shkaktojë rrëqethje një zoti që punon së prapthi.

Ky liber nuk eshte per te gjithe shqiptaret. Kush nuk duhet ta lexoje kete liber? Kete liber nuk duhet ta lexojne ata politikane shqiptare te cilet, pasi regjistrohen si te tille, pra pasi regjistrohen si shqiptare ne gjendjen civile, ne jete veprojne ndryshe. Ne jete ata ndihen me mire proserbe, progreke, proitaliane etj,etj sipas interesave ekonomiko-financiare apo mbeshtetjes qe u jepet per te qendruar apo per te ardhur ne pushtet. Ata jane shqiptare ne statistike dhe te huaj ne mentalitet. Eshte nje fenomen, qe konkludohet, qofte edhe ne nje fjali, por nuk ndodh ne nje dite. Dhe nuk ndodh ne nje dite per shume arsye. Ate qe ne gjuhen e psikologjise e konsiderojme tjetersim te njeriut, ndersa ne gjuhen e perditshme perdorim shprehjen 'ishte bere tjeter njeri', pra ky proces, nuk ndodh brenda dites apo nje muaji. Eshte i gjate…

Ky botim i zotit Kalog është shumë i rëndësishë m, jashtëzakonisht i rëndësishëm. I gjithi është libër denoncimesh, raportesh tëfshehta, përgjimesh. Shkrimtarët që denoncuan kolegët duhet të tërhiqeshin. Hapja e dosjeve, nje proces i vonuar. Unë kam vite dhe jo vetëm unë, por edhe të tjerë që kerkojmë të zbulohet e vërteta e arkivave të fshehta. çdo diktaturë kur bie, në prag të rënies sidomos, ka një merak të madh, një hall të madh, të fshehë krimet. Ky është një obsesion, fiksim j saj, te fshehe krimet per te mos lene gjurme. Meqenese ky liber ka ne balllnen e tij emrln tlm duket sikur, unë që flas, I bëj një publlcitet... Keqkuptiml që mund të ndodhë është ky: Ky liber është për gjithë letërsinë shqjpe. Nuk jam vetëm unë atje. Por, kur vihet një emër, vetvetiu mëndja shkon sikur është ky kryesori. Pavarësisht se çfarë vendi zë unë në këtë, kjo ka qënë dramë e përbashkët e të gjithë shkrimtarëve shqiptarë që jetuan në komunizëm. Domethënë përgjimi, pabesia ndaj tyre, ishte një dramë e përbashket .Atje ka dhjetëra emra shkrimtarësh, do ti gjeni, plus që ka dokumente të tjera ende të pazbuluara, të pabotuara dhe kjo është vetëm një pjesë e vogël e tablosë të zymtë , të paperfytyrueshme për Europën e sotme, se si mund të ndodhë në shekullin e 20 një dramë e tille gjatë 40 viteve.

Don Kishoti dhe Sanço Pança janë bashkëbisedues idealë. Ajo që e lidh Donin me shqytarin e tij, është pjesëmarrja e ndërsjelltë në atë që quhet «rregulli i lojës», ndërsa ndërsjelltësia e tyre është një dashuri noprane për sho-shok. Nuk di të ketë në letërsinë Perëndimore një tjetër miqësi që të mund të përqaset me të, me një fjalë, që të mbështetet kaq hijshëm si kjo në një kuvendim zbavitës.

Shkrimtarja Simone de Beauvoir në veprën e saj i mëshon në mënyrë të vazhdueshme kërkimit të moralit të vërtetë dhe kritikës ndaj traditës dhe konformizmit. Në krijimtarinë e saj të pasur, e cila përfshin gjini të ndryshme, si romane, ese, vepra autobiografike e teatrale, mund të thuhet pa dyshim se vendin e parë e zë Seksi i dytë, vepër madhore, tashmë e famshme në të gjithë botën, frymëzuese dhe referencë e lëvizjeve feministe botërore. “Drama e gruas qëndron tek konflikti midis kërkesës themelore të çdo subjekti që mbahet gjithmonë si thelbësor dhe kërkesave të një gjendjeje që e mban si jothelbësore. Si mund të përkryhet një qenie njerëzore në gjendjen e femrës? Ç’rrugë i janë çelur asaj? Cilat të çojnë në udhë pa krye? Si mund të gjesh pavarësinë në gjirin e vartësisë? Cilat rrethana kufizojnë lirinë e gruas dhe a mund t’i kapërcejë ajo? Këto janë çështjet themelore që do të donim të ndriçonim. Kjo nuk do të thotë që, duke u interesuar për fatin e individit, të mos i përkufizonim këto fate me termat e lumturisë, por me termat e lirisë.” Kështu shkruan autorja në hyrjen e këtij libri që konsiderohet si një nga veprat më të rëndësishme të shekullit XX.

“Kemi mësuar të mos diskutojmë për budallallëqet, por vetëm për gjërat e rëndësishme.” 1770, Santo Domingo, sot Haiti. Teteja është nëntë vjeçe, kur i riu francez TuluzValmorein e blen që të merret me punët e shtëpisë. Përreth janë fushat e kallamit të sheqerit, vapa ligështuese e ishullit, puna e skllevërve. Teteja mëson shpejt se si është ndërtuar ajo botë: dhuna e padronëve, ankthi i lirisë, lidhjet e çmuara të solidaritetit. Kur Valmoreini zhvendoset në plantacionet e Luizianës, edhe Teteja duhet ta ndjekë pas, por tashmë ka filluar beteja për dinjitetin, për të ardhmen, për çlirimin e skllevërve. Është një betejë e ngadaltë që përzihet me zgjimin e dashurive dhe pasioneve, me lidhjen e marrëdhënieve dhe aleancave, me lëvizjen e ethshme të personazheve të ndryshëm - ushtarë dhe skllevër luftëtarë, priftërinj vudu dhe murgj katolikë, zonja të rënda dhe kurtizane, piratë dhe fisnikë të rënë nga dynjallëku, mjekë dhe bukuroshë dembelë. Në sfondin shumë të gjallë të Historisë, ZariteSedela, e mbiquajtur Tete, spikat e bukur dhe guximtare, luftarake dhe e vetëdijshme, një heroinë shumë moderne që vjen nga larg për të na kujtuar besimin te liria dhe dinjitetin e pasioneve. ISABELALLENDE ka lindur në Lima, në vitin 1942, dhe jetoi në Kili deri në vitin 1973. Pas grushtit të shtetit nga Pinoçeti, u vendos në Venezuelë dhe më pas në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Vlerësohet si një nga zërat më të rëndësishëm të narrativës bashkëkohore në gjuhën spanjolle.

"...çdo diskutim mbi një alfabet të gjuhës sonë është një çeshtje shkencore dhe zgjidhja e problemit duhet të bëhet vetëm nga personat kompetentë në këtë çeshtje, diskutimet e të cilëve nuk mund të ndikohen nga paragjykimet, cilatdo qofshin këto, as edhe nga interesat që ndjekin disa njerëz. Vetëm në këtë rast vendimi do të jetë i ndriçuar, i bazuar dhe në përputhje me shkencën gjuhësore." (1898) "Ky është qëllim' i besës: në duam të kënaqim Perëndinë, të kemi dashuri me njëri-tjetrin, në duam të rrojmë njerëzisht të kemi qytetërim, dhe në duam të jetojmë kombërisht duhet të rrokim qytetërimin e Perëndimit, meqënëqë gjëndemi ndë palc' të Evropësë!" (1908) "Jemi të mërzitur, jemi të lodhur pa dobi, duke u grindur me bisedime të politikës që nuk mbarojnë kurrë. Politika! fort mirë; po na duet dhe letratura, për Zonë! Kemi nevojë të dëfrejmë dopak, të jetojmë edhe me ëndërra. ...Për shumicën e shqiptarëve politika është një punë fort e lehtë dhe u vërtetoj se në këtë botë të rrëme, zanati m'i lehtë është të bënesh ministrë; s'ke nevojë të dish asnjë punë, asnjë mjeshtëri me themel... Një herë, në një kohë, populli lypte nga qeveritarët të jenë, sidomos, atdhetarë të vërtetë. Jo, sot s'është nevojë... S'ka pra m'i lehtë zanat se politika, o vëllezër shqipëtarë! (1922)

Romani i Dan Braunit na takon edhe një herë me simbologjistin e Harvardit, Robert Langdonin, këtë herë në Shtetet e Bashkuar, në garë për të zbuluar çelësa dhe për të zbërthyer kode që lidhen me sekrete, të cilët kanë ardhur deri në ditët tona. Por, çfarë është e vërtetë në roman dhe çfarë është fantazi e kulluar? Simon Cox, autor i bestsellerit "Sekretet e Kodi i Da Vinçit" dhe "Sekretet e Engjëj dhe Djaj", ofron udhëzuesin e parë shterrues për të gjithë misteret që shfaqen në "Simboli i Humbur". Bazuar në kërkime të gjerë, ky udhëzues i renditur nga A në Z, tregon për njerëz realë, për organizata dhe për tema që përmbahen në romanin e fundit të Dan Braunit, shpjegon teoritë dhe kuptimet e tyre, riprodhon dhe analizon vet simbolet dhe jep njohuri të thella të fituara në vite studimi të mundimshëm. Nga Monumenti i Uashingtonit, DC, në sekretet e Solt Lajke Sitit dhe në mjediset e fshehtë të Langlejit, Virxhinia, Cox zbulon se ku janë fshehur faktet mbi Frimasonët, mbi Albert Pajkun, mbi Rozikruçianët, mbi Etërit Themelues, e kështu me rradhë. Ky libër është i vetmi burim që ju duhet për të kuptuar dhe për të shijuar botën e re komplekse të “Simboli i Humbur”.

Ky libër trajton thellësisht çështjet më të vështira dhe më të diskutueshme të bestsellerit të Dan Brown-it Engjëj dhe Djaj. Për shembull: Sa i besueshëm është rindërtimi që i bën Brown-i historisë për reagimin e konklavës pas vdekjes së papës? Kush është varrosur vërtet nën varrin e Shën Pjetrit, kryepriftit të parë?