Filozof, jurist dhe politikan gjerman, lindur në Hanover, dishepull i K. Krausit dhe interpret i shkëlqyer i doktrinave dhe i filozofisë krausiane në gjysmën e parë të shek. 19. I përkushtohet aplikimit të këtyre doktrinave në politikë dhe, i përfshirë në lëvizjet politike gjermane, detyrohet të mërgojë në Paris për arsye politike. Qe profesor i filozofisë në Universitetet e Parisit, Brukselit, Gracit dhe Lajpcigut. Leksionet e tij mbi të drejtën natyrore dhe filozofinë e të drejtës, e rendisin mes filozofëve bashkëkohës. Ndër veprat kryesore të tij: - Shkenca politike e bazuar mbi filozofinë dhe antropologjinë. - Kurs i të drejtës natyrore - Mbi veprën e Fihtes - Enciklopedia juridike

"Pas Hegelit nuk do të ketë më filozofi", një frazë kjo shumë e përhapur në shekullin e shkuar. Sistemi filozofik i Hegelit, pas atyre të Aristotelit, Thoma Akuinit dhe Kantit, ka qenë në të vërtetë projekti i fundit filozofik, i gjerë dhe i plotë, i cili është paraqitur dhe është gjykuar si i arrirë. Pas Hegelit, asnjë mendimtar tjetër nuk ka prodhuar një sistem të tillë të mbyllur, që të ketë pasur një ndikim të denjë për t'u shënuar lidhur me mënyrën se si shkon bota. Në këtë kuptim, Hegeli është vërtet "filozofi i fundit". Ka shumë arsye për ta lexuar Hegelin. Disa mendojnë se ai është paraardhësi i marksistëve. Për të tjerë, ai ka qene pararendësi i ekzaltimit fatal të shtetit, Por edhe në këtë rast, para se të pohojmë diçka të tillë, më parë mund të njohim Hegelin. Duhet shumë durim për të ndjekur gjurmët e mendimit të Hegelit, por një pasion edhe më i madh, ndërsa më i madhi që mendmi njerëzor ka provuar në rrjedhën e historisë së tij, është pasioni që të drejton te ky mendim". Kështu, lexuesi grishet të jetojë pak me këtë pasion të mendimit, ose të paktën “ta shijojë" atë. Ky libër është menduar si një interpretim letrar i përpiktë i tekstit, që e ngurtëson librin dhe e shndërron në një vepër të thatë, siç mund të jetë një leksik apo një fjalor. Më tepër, kjo është një përpjekje për një riprodhimtë druajturtë mendimittë fuqishëm të Hegelit, rrekje e ndërtuar në mënyrë që lexuesi, në vazhdën e një leximi progresiv, të kuptojë gjithnjë e më shumë, duke ndërthurur tekstet hegeliane me komente, nën drejtimin e Ralf Ludvvig, njërit prej njohësve më të mirë të Hegelit.

Si vepra e dytë monumentale e Nietzsche-s, pas "Kështu doli Zarathoustra", ky libër mund të shihet edhe i përshtatur me vetë nëntitullin e tij: Prelud i një filozofie të së ardhmes. Kjo pasi autori shpreh, me anë të po asaj gjuhe të zgjedhur e plot metafora të Zarathustrës, të buruara nga zemra e një dashurie vetmitare për njeriun dhe të ardhmen e tij - koncepte dhe opinione të ndryshme për historinë natyrale dhe morle, për paragjykimet e filozofëve, për shpirtin e lirë dhe qënien fetare, për popujt dhe shtetet, e së fundi, edhe për të virtytshmit dhe aristokratët.

Leksionet e Hegelit mbi Aristotelin, në natyrë të njëjtë me ato mbi Platonin, përbëjnë një monografi autentike, që konsiderohet absolutisht si një nga shtjellimet më të mira të filozofisë aristoteliane. Megjithëse nuk është aspak e volitshme të përcaktohet me siguri momenti kur Hegeli nisi të studionte Aristotelin në greqisht, as etapat, sipas të cilave u përshkallëzua rimendimi i filozofemave aristoteliane thelbësore, përsëri është e pamundur të nënvlerësohet rëndësia që Stagjiriti ka patur në formimin dhe konfigurirnin përfundimtar të mendimit hegelian. Në veçanti, mbi ndryshimin aristotelian mes potencës dhe aktit, Hegeli ka moduluar një prej dallimeve kapitale të dialektikës së vet, atë mes Në-vetvete dhe Për-vetveten [An-sich dhe Fur-sich]. Në hyrjen e "Leksione mbi Historinë e Filozofisë" ndodhet pjesa e rëndësishme në vazhdim: "Natyra e Idesë është thelbësisht ajo e zhvillimit dhe e kuptimit të vetvetes vetëm duke u zhvilluar, për t'u bërë ajo që është... Për të kuptuar se çfarë është zhvillimi duhen dalluar, për të thënë kështu, dy gjendje. E para njihet si "prirje", "potencë", si Të qenit-në-vetvete (siç e quaj unë), potentia, dynamis. Përcaktimi i dytë është Të qenit-për-vetveten, Realiteti (actus, energeia)". Duke u nisur prej këtej mund të kuptohet më mirë se përse i tërë trajtimi hegelian mbi Aristotelin është mbështetur te këto dy koncepte: bëhet fjalë, mes të tjerash, pikërisht për gërshetimet spekulative, për të cilat Hegeli i është veçanërisht borxhli Aristotelit.

Ardhja në shqip e një autori sistem-krijues të teorisë së psikanalizës siç është Sigmund Freud, tashmë s'përbën një tabu, por nëse deri më tash, sistemi botues shqiptar i është përkushtuar sjelljes në mënyrën sa më të përshtatshme këtyre përkthimeve, duhet përmendur se këto përshtatje janë një kontribut për gjuhën pritëse. Në këtë botim të disa leksioneve të ripunuara në formën e veprës së plotë nga Freud gjatë mërgimit të tij në Angli, pra si mendimi përfundimtar i shkencës së psikanalizës të gjeniut të shekullit XX, kemi një qasje shkencore të përkthimit nga një autor i viteve '30 si Dr. Lazër Radi, i cili në thellësinë e tij të përvojës, i diplomuar në "La Sapienza", arrin të na e japë pas Branko Merxhanit në vitet '30, pjekurinë e patrandëshme të lakueshmërisë së gjuhës shqipe, qoftë edhe në termat teorike mjekësore. Pikërisht në ardhjen e termave në shqip, Dr. Lazër Radi ka shqyrtuar e përzgjedhur fjalën me kuptimin më adekuat në riprodhimin e mendimit sintetik të Dr. Freud-it. Duke qenë një i shkolluar në Perëndim, në kulmin e famës së Freudit, Radi na sjell një aromë romane në përkthimet e tij të viteve '90, dhe atyre katedrave të rrepta ku receptoheshin së pari teoritë moderne psikanalitike të Frojdit. Vlera e librit qëndron në njohjen e gjuhës korrente të termave siç konceptoheshin asokohe në Perëndim, po edhe si nostalgji e autorit për t'i transmetuar gjeneratës së ardhme, konceptet në njëmendësi.

Me veprën e vëllimshme sociologjiko-filozofike “Masa dhe pushteti”, shkrimtari me famë botërore Elias Kaneti (1905-1994), Laureat i Çmimit Nobel për letërsinë, ka pasur si qëllim të japë ndihmesën e vet për shpjegimin e kthesave rrënjësore politike, sociale e kulturore në Evropën e shekullit të njëzetë. Lidhur me këtë, kritikët vënë në dukje se gjer më sot nuk ka libër tjetër që të merret me problemet e shoqërisë bashkëkohore në mënyrë kaq të përqendruar sa “Masa dhe pushteti”, dhe shtojnë se “masa” dhe “pushteti” janë koncepte themelore për të kuptuar epokën tonë. Kjo vepër përfshin në të njëjtën shkallë edhe aspekte nga fushat e antropologjisë, të etnologjisë e të psikologjisë, dhe lexuesi e ndien se aty trajtohen çështje që kanë të bëjnë drejtpërdrejt me të, se aty mendohet për fatin e tij. Kjo vepër cilësohet si një arritje e shkëlqyer, si një rrugë krejt origjinale në ritrajtimin e historisë dhe të psikologjisë së masës. “Masa dhe pushteti” është “opus vitae”, është vepër e një jete. Jo e jetës së një universitari ose e jetës së një studiuesi, por e jetës së një shkrimtari, i cili, me stilin e vet të ndritur, me forcën dhe me shkëlqimin e mënyrës së të shprehurit, arrin ta bindë lexuesin për shpjegimet shkencore që jep. Në këtë vepër, së cilës i ka kushtuar 35 vjet të veprimtarisë së vet krijuese, Kaneti përpunon një teori të tërë ndërlidhurish midis dukurive të masës dhe të gjitha aspekteve të pushtetit. E veçanta e kësaj vepre është se autori i saj shkruan në një gjuhë të thjeshtë e të kuptueshme për të gjithë, duke patur kujdes që të mos e mbushë me terma të ndërlikuar shkencorë. Ai i lë çështjet të hapura për t’u interpretuar nga kushdo që ka interes në fushën përkatëse. “Masa dhe pushteti” është një vepër gjithnjë aktuale, dhe autori i saj një stilist i madh, sikurse e ka njohur tashme lexuesi ynë nëpërmjet trilogjisë së tij autobiografike (“Gjuha e shpëtuar”, “Pishtari në veshin tim” dhe “Loja e syve”).

Romani klasik i kërkimit për dijen, që ka mahnitur, frymëzuar dhe influencuar breza të tërë lexuesish, shkrimtarësh dhe mendimtarësh. Edhe pse bën fjalë për një vend dhe kohë shumë të largët nga Gjermania e vitit 1922, atëherë kur u botua libri, ky roman është i mbushur me ndjesitë e periudhës së Hermann Hesse-s, duke kombinuar filozofi të pangjashme me njëra-tjetrën, si fetë lindore, prototipat Jungianë, individualizmi perën-dimor, në një vizion unik për jetën, të shprehur përmes kërkimit të një njeriu për kuptimin. Eshtë historia e kërkimit të Siddharthës, një indiani brahman të pasur, i cili lë një jetë me privilegje dhe rehati në ndjekje të përmbushjes shpirtërore dhe mençurisë. Gjatë udhëtimit të tij, Siddharta ndeshet me asketë, murgj budistë, tregtarë të suksesshëm, një kurtizane të quajtur Kamala dhe një varkëtar të thjeshtë që ka zbuluar të vërtetën e jetës. Takimi me këta njerëz dhe përjetimi i fazave kryesore të jetës - dashuria, puna, miqësia dhe atësia - e bëjnë Siddhartën të zbulojë se dija e vërtetë drejtohet së brendshmi.

Kanti është filozofi gjerman më i njohur dhe më pak i lexuar. Sigurisht, kjo nuk varet nga cektësia apo kufizimi intelektual i kujdo që i afrohet me guxim veprave të mendimtarit të Konigsbergut, por më tepër nga natyra e ndërlikuar dhe nga madhështia e sistemit filozofik të zhvilluar prej tij. Nuk është e lehtë ta lexosh Kantin. Librat janë vërtet të ndërlikuar dhe kanë çuar në dëshpërim jo pak lexues të interesuar. Ai që dëshiron apo ai që duhet të lexojë veprën kryesore të Kantit, pra "Kritikën e arsyes së kulluar", te ky libër do të gjejë një udhërrëfyes të denjë për studimin e këtij teksti magjepës, por që nuk kuptohet aq lehtë. Libri paraqet një grishje, nga ana e një lexuesi të specializuar, për t'u nisur bashkë me të në një udhë jo shumë të lehtë dhe për t'u familjarizuar dora-dorës me fjalorin tipik të Kantit, e për të aritur më në fund ta lexojmë drejtpërdrejt veprën e tij të madhe, në mënyrë të këndshme e të dobishme. Sigurisht, nuk duhet të na vijë turp se jemi "fillestarë" në fushën filozofike, përkundrazi, kush e pranon se është fillestar, është tashmë një hap më përpara në rrugën që çon në kapërcimin e kësaj gjendjeje. Ky libër na jep mundësinë për t'ia dalë mbanë.

Njerëzor, tepër njerëzor është një libër tjetër për shpirtra të lirë, nga Fridrih Niçe, i përkthyer nga Taulant Hatia. Shkëputur nga Hyrja:Në fillim Niçe kishte menduar që ta botonte librin Njerëzir, tepër njerëzor, si anonim, pa vendosur emrin e tij në koperinë, madje disa nga arsyet pse, i tregon Rikard Vagneri me në të letrës që botohet në fillim të këtij libri. Kjo është edhe një magnet që të thith e të fut në libër. Niçja e hoqi këtë dedikim në botimin e vitit 1886, duke i shtuar parathënien e përfshirë edhe në botimin tonë. "Për veten time, shkruan Niçe, asgjë nuk m'u duk më e mirë sesa kur mbeta i lidhur fort pas qëllimit, domethënë: kur përdora të gjithë kohën e jetës për të, duke përsosur arsyen time dhe u rashë pas gjurmëve të së vërtetës, në llojin dhe mënyrën siç e kisha shkruar unë..."

Kuptimi historik implikon tre përdorime që i kundërvihen pikë për pikë tre modaliteteve platoniane të historisë. Njëri është përdorimi parodik dhe shkatërrues i realitetit, që i kundërvihet temës së histori-remineshencës ose identifikimit në të; tjetri është përdorimi disociativ dhe shkatërrues i identitetit që i kundërvihet histori-vijimësisë ose traditës; i treti është përdorimi flijues dhe shkatërrues i së vërtetës që i kundërvihet histori-njohjes. Sidoqoftë, fjala është t'i bëhet historisë një përdorim që ta çlirojë përgjithmonë nga modeli, njëherësh metafizik dhe antropologjik, i kujtesës.

Do të binim në një gabim të madh dhe shumë fëminor nëse bësonim se të gjitha veprimet e drëjta dhe të ligjshmë të njerëzimit kanë zanafillë morale. Përkundrazi, është e vërtetë se midis drëjtësisë së ushtruar nga njerzit dhe ndershmërisë së mirfiltë të zëmrës, ekziston një lidhje analoge si ajo midis shprehjes së mirësjëlljes dhë dashurisë së sinqërtë ndaj tjetrit. Vëtëm dashuria e sinqërtë është në gjëndje ta mundë egoizmin realisht, jo vëtëm në dukje, ashtu siç bën mirësjellja.

Ajo që i bën të shoqërueshëm njerëzit, është paaftësia e tyre për të duruar vetminë dhe vetveten në të. Boshllëku i brendshëm dhe bollëku i hedhin në shoqëri ose i nxjerrin në udhëtim jashtë shtetit. Shpirti i tyre nuk ka zhdërvjelltësinë e mjaftueshme për të vetëlëvizur, pra dhe shtysat duhen kërkuar tjetërkund, për shembull tek vera; shumë njerëz duke ecur në këtë rrugë mbërrijnë tek alkolizmi. Ata kanë nevojë të ngutshme për një nxitje nga jashtë, si ajo që mund të japin qenie të ngjashme me ta. Pa këtë, shpirti i tyre nuk e mban dot peshën e vet dhe bie në një letargji shtypëse. Mund të themi se duke qenë secili një pjesëz e vogël e idesë së bashkësisë njerëzore, kemi nevojë të ndihemi të realizuar përmes kontaktit me të tjerët, në mënyrë që të kemi një vetëdije të plotë njerëzore. Ndërsa kush ndihet njeri i plotë, njeri par excellence dhe paraqitet si një unitet i pandashëm, ai zotëron në vetvete gjithë ç'është e nevojshme.