Një udhëzues autoritativ për të kuptuar Kinën Bashkëkohore.

Duhet të përmbledhim me kujdes përvojën dhe mësimet e reformave ekonomike gjatë 30 viteve të fundit dhe të shikojmë se si kemi arritur deri më sot.

Stambolli, pamja e të cilit po ndryshonte me të shpejtë me emigrimet dhe ndërtimet në vitet 1950 dhe 60', është vendi i pahezitueshëm i Zogjve mërgimtarë. Banorë te Anadollit që emigruan në Stamboll për hir të ngaterresave të bukës, syçelurit që u përpoqën të përfitonin nga të tilla erëra të ndryshimit si dhe sistemi që e transformoi veten mbi kurrizin e këtyre njerëzve arriti të ndryshonin edhe ngjyresën e vetë jetesës po aq sa vetë Stambollin.

Stambolli.... Pika e dobët jo vetëm e Turqisë, por e gjithë botës... Ne që jetojmë në Stamboll; sa e njohim qytetin tonë që është si perlë nëpër thesare? Po ata që nuk jetojnë në Stamboll. c'mendojnë" vallë për ketë qoshe parajsë?

Kur Guido u foli prindërve për dashurine e tij me Gjinevrën, Mateon e kushtet e tij fizike, ata nuk u skandalizuan aspak. E vetmja këshillë që mundën t’i jepnin që të mendohej mire para se të hidhte hapin, - Zemrat e femrave janë të brishta bir!

Mbreti i shqiponjave nisi kështu vitin e gjatë e të lodhshëm të thurjes së trikove, që bëhej edhe më i rëndë pasi përveç zgjedhjes së fillit, e shtizave atij i duhej as të mos fliste, as të qeshte. Ashtu siç e kishte marrë me mend qysh më përpara, problemi kryesor ishte reagimi i subjekteve të mbretërisë së tij. Dhe ata kishin plot arsye të zemeroheshin. Të mosqeshurit ishte shqetësimi i fundit për to. Shqiponjat nuk janë edhe aq te famshme për humor.

Mori frymë disa herë më parë në një mënyrë të re. Frymës së parë ia vuri emrin fryma e liqenit, së dytës - fryma e malit, së tretës - fryma e tokës, së katërtës - fryma e lumit, së pestës - fryma e livadhit, së gjashtës - fryma e pyllit, së shtatës -fryma e verës, së tetës - fryma qiellore... e keshtu me radhë derisa arriti tek e pesëmbëdhjeta.

-"O Zot, sa të mençura që janë! -tha ai me vete. -A e ndjejnë njerëzit nepërmjet tyre jehonën e kohëve të lashta... zërin e largët që vjen si një oshtimë dhe si një trashëgim i vyer për kohet moderne?" Ai e dinte fare mirë se kjo kafshë nuk ishte e aftë të artikulonte asnjë fjalë, asnjë zë. Po njerëzit... që dita ditës kënaqeshin me qënien e tyre, a mund t'i kuptonin ato, edhe pse në përpjekjet e pareshtura që shpërthenin me fuqinë e tyre te brendshme, ato dukej sikur u përgjëroheshin t'i kthenin tek ajo botë nga ku i kishin rrëmbyer?!

Ai e kishte dashur nënën e tij dhe fëmijën, gjithë çka nuk varej nga zgjedhja e tij. Dhe më në fund, ai që kishte kundërshtuar gjithçka, kishte vënë në dyshim gjithçka, kishte dashur gjithmonë vetëm çka ishte e domosdoshme. Qeniet që ia kishte imponuar fati, botën ashtu siç i ishte shfaqur, gjithë çka në jetë nuk kishte mundur ta shmangte, sëmundjen, vokacionin, lavdinë ose varfërinë, me një fjalë yllin e vet. Për pjesën tjetër, për gjithçka i ishte dashur të zgjidhte, ishte përpjekur ta dashuronte, çka s'është e njëjta gjë. Kishte njohur pa dyshim, magjepsjen, pasionin madje edhe çaste dhembshurie. Por çdo çast e kishte degdisur drejt çastesh të tjera, çdo qenie drejt qenieve të tjera, dhe për ta mbyllur nuk kishte dashur asgjë nga ajo çka kishte zgjedhur, në mos po atë që pak nga pak i ishte imponuar përmes rrethanave, kishte zgjatur nga rastësia po aq sa nga vullneti, dhe më në fund ishte kthyer në domosdoshmëri: Xhesika. Dashuria e vërtetë nuk është as zgjedhje as liri. Zemra, sidomos, nuk është e lirë. Ajo është e pashmangshmja dhe pranimi i të pashmangshmes. Dhe ai vërtet, nuk kishte dashur kurrë me gjithë zemër veçse të pashmangshmen. Tani nuk i mbetej veçse të donte vdekjen e tij.

Dhe ja kështu edhe unë kur qëndroja e vetmuar netëve luaja me veten time këtë lojë. Nuk kisha frikë aspak të qëndroja brenda errësirës në shtratin tim. Pa e ditur dhe pa e kuptuar e kisha edukuar veten me këtë lloj errësire. Atje sodisja e vetme filmat e mi. Filmat e mi. Sepse këtë herë nuk ishin filmat e të tjerëve, por ishin filmat që xhiroja unë. Ishin filmat që nuk mund t'ia tregoja askujt, madje filmat që nuk do të mund t'ia tregoja asnjeriu.....

Mençuria e askujt nuk është më e dobishme sesa mençuria e shpirtit tënd. Kurrkush më mirë se vetja nuk i njeh skutat, greminat, oazet,livadhet, pyjet dhe shkretëtirat e këtij shpirti që është pasqyrë e vetë njerëzimit. Askush më mirë se ti nuk i kupton nevojat e trupit dhe zemrës tënde. Por që të kuptohen si duhet këto nevoja e dëshira, skuta e gremina, pyje e livadhe, shkretëtira e oaze, nevojitet guxim dhe pjekuri. Nevojitet besim i palëkundur në vullnetin vetjak. Vetëm përmes tij mund të çahen shtigje të reja në pyllin e dendur të ekzistencës njerëzore, duke injoruar çdo lloj shtegu tjetër të shkelur, rishkelur, nëpërkëmbur e përbaltur nga qindra mijëra këmbë të ngathëta.

Shkëputur nga libri: “Bruno mori librin dhe po e vështronte me kujdes. U ndal në kopertinën e pasme dhe kundronte me vëmendje fotografinë rrezëllitëse të saj. Fytyra e ndritur dhe sytë plot shkëlqim qënuk të ndanin shikimin, e bënë të drithërohej. I fliste me heshtje. E përkëdhelte me sy. Dukej se këtë mbrëmje të përskuqur vjeshte, notonte në det të lumturisë dhe ngashërimit! Ku, herë-herë ndalonte duke nxjerrë psherëtima dhimbje! -Sa mall për Ty e dashur Diamant!”

Kjo natyrisht është pjesa e legjendës urbane, po sidoqoftë hija e rëndë dhe madhështore e shtëpisë, vdekja e dy burrave njëri pas tjetrit dhe divorcimi i shpejtë i të tretit, të krijonin përshtypjen se ajo shtëpi kishte diçka prej burgu ku ishte në fuqi edhe dënimi me vdekje... Dhe sado që të thoshe se burgu për burrat është, në atë shtëpi jetonte vetëm një grua dhe fantazmat e burrave të vdekur, të cilët sado rastësisht të kishin vdekur, nuk shpëtonin dot nga legjenda urbane, e cila në qytete të vogla dhe të mbyllura, është pjesë e planit urbanistik.

Aty rreth vitit 2020 në të gjithë globin do të përhapet një sëmundje e ngjashme me pneumoninë, e cila do të godasë mushkëritë dhe tubat bronkialë, duke u rezistuar të gjitha terapive të njohura. Por edhe më e habitshme se sëmundja në fjalë do të jetë fakti se ajo do të zhduket në mënyrë të befasishme sikurse edhe do të vijë, për t'u rishfaqur sërish pas dhjetë vjetësh e më pas për t'u zhdukur plotësisht.

Por, në rastin e të varfërve, ishte e pamundur t'u fusje gjë në kokë. Ata vazhdonin të silleshin me të njëjtën shkujdesje, të qaheshin e ankoheshin pa fund kur sëmureshin, por të vepronin me papërgjegjshmëri të çmendur në lidhje me veten dhe të tregoheshin kokëkrisur dhe kokëfortë kur ishin mirë. Kur mund të gjenin punë, bënin çdo gjë, punët më të rrezikshme dhe më të mundshme për t'u infektuar; dhe po t'u flisje, përgjigja e tyre ishte, - E kam lënë në dorë të Zotit; po më zuri, atëherë do kujdeset Ai dhe ky ishte fati im, - dhe gjëra të tilla. Ose, - Përse, çfarë duhet të bëj? Mos duhet të vdes urie? Më mirë të më zërë murtaja se të vdes urie. Nuk kam punë, çfarë të bëj? Ose duhet të bëj këtë punë, ose të lyp.

Meqë kishte zgjedhë kthjelltësinë e mendjes, meqë pa dashje kishte zbulue rastësinë, braktisjen, lirinë e tmerrshme të vetdijes, Baudelaire-i asht vu para nji alternative: meqë nuk ka parime të gatshme tek të cilët të mbahesh, ai, ose duhet të amullojë në nji indiferentizëm amoral ose atij vetë i duhet me shpikë të Mirën e të Keqen. Për shkak se vetdija ligjet i nxjerr prej vetes së vet, ajo duhet konsiderue, simbas termave kantiane, si ligjvumësja e qytetit të qëllimeve. Ksaj i duhet me marrë totalisht përgjegjësitë, si dhe me krijue vlerat e veta, kuptimin e botës e të vetë jetës së vet. E sigurisht, njeriu që deklaron se "ajo që krijohet prej mendjes asht ma e gjallë sesa materia", e ka ndie ma shumë se askush tjetër fuqinë e misionin e vetdijes. Me të, ai e ka pa mirë, diçka e re shpërthen në botë, diçka që nuk ekzistonte ma parë: kuptimësia. Po kshtu ajo vepron në të gjithë rrafshet e përjetësisht vijon krijimi.

Duke vështruar prapa, unë konstatova se tërë jetën me vetëdije nuk i kisha kuptuar as veten dhe as synimet e mia. Për një kohë të gjatë më ishte dukur e mirë, ajo që për mua kishte qenë fatale, ndërkohë që tërë kohën isha sulur në krahun e kundërt të asaj, që në të vërtetë kishte qenë e duhura për mua. Por ashtu si dallga që merr me vete dhe e flak në breg notuesin pa përvojë, ashtu edhe mua fatkeqësitë e njëpasnjëshme me dhimbje më kthyen në terrenin e fortë. Vetëm kështu munda ta kaloj atë rrugë, të cilën gjithmonë kisha dashur ta përshkoja. Me shpinën e kërrusur gati për t'u thyer, m'u desh mua të nxjerr nga vitet e burgut këtë përvojë: sesi njeriu bëhet i keq apo i mirë. I dehur nga sukseset në rini, e quaja veten të pagabueshëm, prandaj edhe sillesha ashpër. Prej pushtetit të tepërt u bëra vrasës dhe dhunues. Në momentet më të këqija isha i bindur se po veproja mirë, se isha i mbrojtur me konkluzione të arsyeshme. Por në atë kashtën e kalbur të burgut, ndjeva në vetvete tronditjen e parë të së mirës. Gradualisht m'u bë e qartë se kufiri që ndan të mirën nga e keqja, nuk kalonte përmes shtetesh, as midis klasave, as midis partive, por përmes çdo zemre njerëzore dhe përmes të gjitha zemrave bashkë. Ky kufi është i lëvizshëm; ai luhatet tek ne me vite të tëra. Madje në zemrën të pushtuar nga e keqja, ajo ruan një hapësirë të vogël mirësie. Gjithashtu edhe në zemrën më të mirë, akoma ruhet një qoshe e paçrrënjosur e së keqes. Që nga ajo kohë e kuptova të vërtetën e të gjitha feve të botës: ajo lufton kundër së keqes tek njeriu (tek cilido prej nesh). Është e pamundur të çrrënjoset plotësisht e keqja nga bota, por tek cilido individ ajo mund të izolohet. Që nga ajo kohë unë kuptova mashtrimin e tërë revolucioneve në histori: ata asgjësojnë vetëm bartësit e sotëm të së keqes (por pa kuptuar nga nxitimi edhe bartësit e së mirës). Prandaj vetë të keqen, me përmasa akoma më të mëdha, e marrin me vete si trashëgim. Në atë që i bën nder shekullit XX duhet futur procesi i Nurenbergut: mirëpo vetë idenë e së keqes, e cila kishte infektuar njerëzit, ai e asgjësoi shumë pak.

Libri Jetët e Artistëve i Xhorxhio Vazarit përfaqëson veprën më të madhe dhe më të rëndësishme të epokës rreth artit të Rilindjes italiane. Përmbledhjet e Vazarit rreth këtyre jetëshkrimeve gëlojnë nga faktet, vlerësimet dhe anekdotat argëtuese rreth jetës së disa qindra artistësh, duke shkuar nga figurat më të mëdha (Xhioto, Mazaçio, Leonardo, Rafaelo, Mikelanxhelo), deri tek ato të artistëve që sot njihen vetëm nga specialistët. Kjo vepër, e lexuar përgjatë shekujve, si një sfond për të kuptuar artin e madh të kësaj periudhe, përmban gjithashtu një teori jashtëzakonisht influencuese rreth zhvillimi të artit të Rilindjes. Vazari i shihte fillesat e shekullit XIII dhe XIV, të përfaqësuara nga Çimabue dhe Xhioto, si fëmijërinë e artit, e pasuar nga një energji rinore, e cila do të merrte trajtë në vepra të atilla si ato të Donatelos, Bruneleskit, Gibertit dhe Mazaçios, dhe më pas në periudhën e pjekurisë së përsosmërisë, e sunduar nga figurat titaneske të Leonardos, Rafaelos dhe Mikelanxhelos.

Ktheu kokën duke ecur, por tashmë nuk e pa - ai ishte fshehur në shtëpizën e vet. Ajo e ndjeu veten mirë - ai kishte veshur xhaketën e saj dhe kishte ushqimet që i dha ajo. Për qëllimin e mëparshëm - të hidhej në lumë -ajo tashmë harroi dhe të mendonte. Tani, duke u kujtuar për këtë, e quajti dëshirë të pakuptimtë. Duke u rrudhur nga gudulisjet e flokëve të borës, Xhini buzëqeshi duke menduar për këtë njohje të çuditshme. A do ta gjejë vallë atë nesër në vendin e mëparshëm? Ndoshta jo. Por, gjithsesi, ai i kishte dhënë asaj shumë më tepër se ç’i kishte dhënë ajo atij. Ajo i dha djalit xhaketën dhe ushqimin, por e dinte se, po të mos shfaqej ai papritur -kush e di se nga - ajo do të ndodhej tani në fund të lumit.

Klarku ishte mjeshtër për të qëndruar larg rrezes së radarëve dhe të bënte një jetë shembullore, por herë pas here kishte disa gjëra, që edhe Aliksit i dukeshin tepër të bukura që të ishin të vërteta. Asaj i duhej të pranonte se ai ishte një njeri fatlum, që kishte vënë pasuri dhe ishte martuar dy herë. Sipas Feliksit, gjithë këto nuk ishin punë fati: as investimet fitimprurëse në bursë dhe, as paratë e së shoqes. Ai ishte shumë i pasur dhe për këtë nuk mund ta qortoje, por në fillim të karrierës nuk kishte qenë aspak. Atëherë, nga vinte tërë kjo pasuri? Kjo pikëpyetje e mundonte prej shumë kohësh Feliksin. Zëvendës-presidentin askush nuk e kishte akuzuar ndonjëherë për parregullsi, por Feliksi vriste mendjen se në ç'rrugë e kishte arritur ai tërë këtë.

Mund të thuhet se Ten Hsiao Pini gjithmonë i është përmbajtur vizionit botëror për Reformën dhe Hapjen, dhe ka vazhduar në bindjen e tij të palëkundur për ndërtimin ekonomik, si dhe mençurinë e tij largpamëse politike, praktikën strategjike ushtarake dhe diplomacinë e lirë. Kjo është e rrallë në historinë moderne të Kinës dhe në botën moderne. Kombi kinez gjithmonë do të kujtojë këmbënguljen e Ten Hsiao Pinit lidhur me Reformën dhe Hapjen, duke iu përmbajtur vijës themelore të Partisë për 100 vjet dhe duke çuar përpara konceptin e Ten Hsiao Pinit mbi çështjen e ndërtimit të socializmit me karakteristika kineze.